Έπειτα από τις εβδομάδες της Αποκριάς και το βακχικό ξεφάντωμα, η χώρα παραδοσιακά περνάει στην περίοδο της Σαρακοστής, που μεταφράζεται σε νηστεία και περισυλλογή, μετάνοια και προετοιμασία για την αναγέννηση της ψυχής και του πνεύματος που έρχονται με την Ανάσταση και την Άνοιξη.

Ανάμεσά τους στέκεται μια μέρα ξεχωριστή, η Καθαρά Δευτέρα, η γέφυρα που ενώνει τις δύο περιόδους, που κάνει πιο εύκολο το πέρασμα στη δοκιμασία της πίστης.
Ο εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας λέγεται Κούλουμα. Η ετυμολογία της λέξης έχει λατινική (columna = κολώνα ή cumulus = σωρός, κορυφή) ή αλβανική προέλευση (κόλουμ = καθαρός).

Σχετικός με την νηστεία της ημέρας και ο δημοτικός σατυρικός θρήνος από τη Φθιώτιδα:
Τ' ακούτε τι παράγγειλε η Καθαρή Δευτέρα;
Πεθαίν ο Κρέος, πέθανε, ψυχομαχάει ο Τύρος
σηκώνει ο Πράσος την ουρά κι ο Κρέμμυδος τα γένεια
Μπαλώστε τα σακούλια σας, τροχίστε τα λεπίδια
και στον τρανό τον πλάτανο, να μάσουμε στεκούλια.


Τα έθιμα
Σε κάποιες περιοχές «καθαρίζουν», σερβίρουν στο τραπέζι δηλαδή, ό,τι απόμεινε από τα μη νηστίσιμα φαγητά της αποκριάς, ώστε να μην τα βρει η Τρίτη σε ντουλάπια και ψυγεία.
Αλλού, οι νοικοκυρές καθαρίζουν τις κατσαρόλες και όλα τα χάλκινα σκεύη από τα λίπη της αποκριάς με ζεστό σταχτόνερο μέχρι να λάμψουν και τα κρεμούν στους τοίχους, μέχρι τη λήξη της νηστείας.

Το τραπέζι της ημέρας περιλαμβάνει νηστίσιμα, ως αποτοξίνωση από τη λιπαρή και βαριά διατροφή του χειμώνα. Χαλβάς, ταραμάς, ελιές, τουρσιά, θαλασσινά, όσπρια, ντολμαδάκια και πρασινάδες πρωταγωνιστούν. Τα νηστίσιμα συνοδεύονται απαραιτήτως από τη λαγάνα.
Έθιμο της Καθαράς Δευτέρας είναι και το πέταγμα του χαρταετού. Αν ψάξουμε τη σημασία του, πιθανόν να γίνεται για να πετάξουμε μακριά κάθε έγνοια και στενοχώρια του χειμώνα.


Οι γιορτές και τα γλέντια
Η αθυροστομία, τα προκλητικά τραγούδια, τα πονηρά ανέκδοτα και η καυστική σάτιρα είναι από τα χαρακτηριστικά της ημέρας σε πολλές περιοχές.
Στο Γαλαξίδι, ο «αλευροπόλεμος» είναι ένα έθιμο που υπάρχει από το 1801. Οι κάτοικοι της υπό τουρκική κατοχή πόλης περίμεναν τις Αποκριές για να διασκεδάσουν, χορεύοντας σε μεγάλους κύκλους. Φορούσαν μάσκες ή απλώς έβαφαν τα πρόσωπά τους με κάρβουνο. Στη συνέχεια προστέθηκε το αλεύρωμα και το μπογιάτισμα με το λουλάκι, το βερνίκι των παπουτσιών και την ώχρα.

Ο βλάχικος Γάμος στη Θήβα είναι ένα έθιμο που φθάνει στις μέρες μας περίπου από το 1830, μετά την απελευθέρωση των ορεινών περιοχών.
Του Κουτρούλη ο Γάμος, στη Μεθώνη Μεσσηνίας, έχει τις ρίζες του στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Το ζευγάρι των «νεονύμφων» είναι δύο άντρες, που μαζί με τους συγγενείς πηγαίνουν στην πλατεία, όπου γίνεται ο γάμος με παπά και με κουμπάρο. Διαβάζεται το προικοσύμφωνο και ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.
Στον Τύρναβο με το όνομα μπουρανί εννοούν μία χορτόσουπα αλάδωτη, γύρω από την προετοιμασία της οποίας στήνεται το σκηνικό ενός παιχνιδιού με φαλλικά σύμβολα και τολμηρά πειράγματα από τους «μπουρανήδες».



Στην Κάρπαθο λειτουργεί το «Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων». Κάποιοι κάνουν άσχημες χειρονομίες σε κάποιους άλλους και συλλαμβάνονται από τους Τζαφιέδες (χωροφύλακες) για να οδηγηθούν στο Δικαστήριο, που το αποτελούν οι σεβάσμιοι του νησιού. Τα αυτοσχέδια αστεία και τα γέλια καταλήγουν σε τρικούβερτο γλέντι.
Σε κάποια χωριά της Νάξου γίνονται αναπαραστάσεις που αναφέρονται στην περίοδο του πειρατοκρατούμενου Αιγαίου. Οι κάτοικοι ντύνονται Κορδελάτοι ή Λεβέντες (φουστανελοφόροι) και Σπαραρατόροι (ληστές / πειρατές), που κλέβουν τις κοπέλες για να τις ρίξουν με το ζόρι στο χορό και στη γιορτή, που κρατάει ως τα ξημερώματα.

Στο ορεινό Ρέθυμνο, στα χωριά Μέρωνας και Μελιδόνια, αναβιώνουν έθιμα όπως το κλέψιμο της νύφης, ο Καντής και το μουντζούρωμα.
Στη Σκύρο, σχεδόν όλοι οι κάτοικοι με παραδοσιακές ενδυμασίες κατεβαίνουν στην πλατεία του νησιού, όπου χορεύουν και τραγουδούν τοπικούς σκοπούς.
Στον Αρχάγγελο της Ρόδου οι εκδηλώσεις της Καθαράς Δευτέρας κορυφώνονται με τα «μουζώματα» και τα «αλευρώματα», παράλληλα με το γλέντι, τις μεταμφιέσεις και την σάτιρα.