Οι παράμετροι του μεταναστευτικού είναι πολλές. Η οικονομική παράμετρος είναι μία απ’ αυτές. Ένα άλλο σοβαρότατο θέμα είναι το κοινωνικό-ψυχολογικό σοκ που προκάλεσε το δράμα τόσων ανθρώπων. Κανείς δεν μπορεί να μένει ασυγκίνητος στην μεγαλύτερη ανθρωπιστική τραγωδία που ζει η Κως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η πόλη δέχθηκε τον μεγάλο όγκο ανθρώπων οι περισσότεροι εκ των οποίων ζουν σε τραγικές συνθήκες. Παιδιά και μάνες σε σκηνές∙ μια εικόνα που γνώρισε η Κως μόνο το 1933 με το μεγάλο Σεισμό, τότε όμως οργανώθηκε ένα δίκτυο βοήθειας από Έλληνες και Ιταλούς από τα γύρω νησιά ακόμη και από την Τουρκία. Σήμερα μόνο εθελοντές της «Αλληλεγγύης», φιλάνθρωποι πολίτες Έλληνες, ξένοι και επιχειρηματίες ανέλαβαν το μεγάλο έργο να βοηθήσουν.
Η διάσταση του προσφυγικού προβλήματος είναι τόσο μεγάλη που προκαλεί σημαντικές κοινωνικές μεταβολές στο νησί. Ένα σημαντικό ψυχικό φορτίο για τον καθένα που αναγκαστικά πρέπει να πάρει θέση και να το διευθετήσει προσωπικά και συλλογικά. Βέβαια η αντίδραση του καθενός είναι ανάλογη της προσωπικότητάς του, της ηλικίας του και της κατανόησης που διαθέτει. Είμαστε κοινωνικά όντα και επιζητάμε την ασφάλεια μέσα σε μια ομάδα που διαθέτει κοινά στοιχεία με εμάς. Έτσι, οποιοσδήποτε είναι εκτός, γίνεται αυτόματα ο «ξένος» και όπως καθετί άγνωστο, προκαλεί φόβο. Ακόμη και οι πιο ψύχραιμοι δεν θα αποφύγουν συναισθήματα άγχους που προκαλεί η τραγική μοίρα αυτών των ανθρώπων. Γενικά σε όλα τα ψυχοπιεστικά γεγονότα, όπως ο φόβος και η ανασφάλεια, η ψυχή μας συνήθως αντιδρά με απώθηση, με ενδοβολή ή με προβολή. Έτσι δημιουργούνται στερεότυπα και ενστικτώδεις αντιδράσεις αυτοπροστασίας που μπορεί να οδηγήσουν σε ξενοφοβία και επιθετική συμπεριφορά.
Περισσότερο ευάλωτη στο φόβο είναι η παιδική ηλικία, διότι η ξενοφοβία είναι μια συμπεριφορά που μαθαίνεται. Δε γεννιέται το παιδί μας με το φόβο του αλλοδαπού. Εμείς το μαθαίνουμε να τον φοβάται και τα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω μας εγγράφονται στο συλλογικό υποσυνείδητο ολόκληρης γενιάς.
Μόλις τώρα άνοιξαν τα σχολεία, τι θα εξηγήσουν οι δάσκαλοι στα παιδιά; Πως θα διδάξουν το αγαπάτε αλλήλους; Πως θα εξηγήσουν την ιστορία του πολέμου και τη μικρασιατική καταστροφή με τους πρόσφυγες, την ελληνική μετανάστευση και διασπορά, όταν εκεί δίπλα τους υπάρχουν αυτοί οι εξαθλιωμένοι άνθρωποι σαν να βγήκαν από ασπρόμαυρες φωτογραφίες των βιβλίων.
Το σχολείο του δρόμου είναι πολύ πιο αληθινό από το δημόσιο. Η πόλη γεμάτη σκηνές με δεκάδες παιδιά είναι εκεί και είναι η αλήθεια. Η βιωματική εμπειρία ξεπερνά τις απλοποιημένες και μονοσήμαντες απαντήσεις του δασκάλου. Είναι σαν να προσπαθούμε να εξηγήσουμε σε ένα παιδί τι είναι ο σκύλος από μία φωτογραφία, όταν την ίδια στιγμή το παιδί έχει τον σκύλο στο σπίτι του. Δεν θα μας ακούσει, διότι η βιωματική εμπειρία είναι πολύ πιο δυνατή. Τα παιδιά θέλουν απαντήσεις καθαρές και αληθινές.
Μια μητέρα μου είπε ότι την ρώτησε ο εφτάχρονος γιος της γιατί είναι τόσοι άνθρωποι σε σκηνές και εκείνη του απήντησε ότι είναι ξένοι που έφυγαν από την χώρα τους, επειδή έχουν πόλεμο και μαλώνουν μεταξύ τους. Το παιδί συνέχισε «και γιατί δεν νοικιάζουν ένα σπίτι να μείνουν;» «Διότι δεν έχουν χρήματα.» «Γιατί δεν τους δίνει η Τράπεζα που έχει πολλά;» «Διότι η τράπεζα δεν είναι για να μοιράζει χρήματα» απαντά η μητέρα και το παιδί με παράπονο της λέει «άρα και εμείς όταν δεν έχουμε χρήματα δεν θα μας βοηθήσει η Τράπεζα και θα έρθουμε εδώ να μείνουμε».
Βέβαια πίσω από τις αθώες ερωτήσεις του παιδιού κρύβεται ο φόβος γι’ αυτό που αντικρίζει μπροστά του και με την απλή και καθαρή λογική του ανήγαγε την εικόνα που έβλεπε σε απειλητικό μήνυμα. Όλες οι απαντήσεις της μητέρας ήταν μια προσπάθεια να κρύψει την αδυναμία της να διαχειριστεί τα δικά της αμφιθυμικά συναισθήματα και κατέφυγε στην απλοποιημένη και γρήγορη εκλογίκευση.
Έως σήμερα το σχολείο τα θέματα μετανάστευσης, ξενοφοβίας και ρατσισμού τα εξηγούσε μέσα από το μάθημα της κοινωνιολογίας της Γ΄ Λυκείου και με κάποιες εκθέσεις την παγκόσμια ημέρα κατά του ρατσισμού. Όμως μπροστά σ’ αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, ούτε οι γονείς, ούτε οι εκπαιδευτικοί ήταν προετοιμασμένοι να διαχειριστούν ένα τόσο μεγάλο πρόβλημα. Τα παιδιά όμως έχουν ανάγκη από απαντήσεις που θα πρέπει να δώσουμε εμείς οι μεγάλοι. Τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι, όταν η στάση των ενηλίκων είναι: «Δεν μιλώ για την προκατάληψη, άρα δεν υπάρχει», ουσιαστικά ενθαρρύνει την προκατάληψη. Όπως είπε ο σοφός Πρωταγόρας «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος», δηλαδή το μέτρο όλων είναι ο άνθρωπος και ό,τι συμβαίνει σε έναν οποιονδήποτε άνθρωπο μπορεί να συμβεί και σε εμένα.
Άρα η επίκληση του άλλου ως διαφορετικού (αλλόθρησκου, αλλόγλωσσου, αλλόχρωμου και ξένου) δεν αποτελεί ισχυρό ανάχωμα και προστασία του ψυχικού μας μηχανισμού από στερεότυπες απειλές που ριζώνουν στο υποσυνείδητό μας και εύκολα ξεπερνούν το φίλτρο της λογικής για να εκφραστούν ως ψυχοπαθολογία και αντικοινωνική συμπεριφορά. Επειδή, αν οι ίδιοι οι γονείς και οι δάσκαλοι δεν μιλήσουν στα παιδιά, τότε θα τους μιλήσουν άλλοι, καλό είναι να γίνουν συζητήσεις για τις αιτίες, αλλά και την αντιμετώπιση όλων αυτών των φαινομένων ώστε να προλάβουμε το φόβο και την αβεβαιότητα.
Δυστυχώς ένα μεγάλο μέρος του έντυπου και του ηλεκτρονικού Τύπου και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συσκοτίζουν περισσότερο την πραγματικότητα, διασπείροντας πανικό και ψευδείς ειδήσεις και δημιουργούν προκαταλήψεις προκαλώντας ξενοφοβικό κλίμα. Άλλωστε όλοι όσοι παρακολουθήσαμε πρόσφατα τον ελληνικό και ξένο Τύπο καταλάβαμε ότι η προβολή και η μεγέθυνση της αρνητικής εικόνας του νησιού ξεπέρασε ακόμη και τον Γκαίμπελς σε παραπληροφόρηση.
Όλοι πρέπει να σκύψουμε νηφάλια πάνω στα γεγονότα αυτά και να εξετάσουμε όλες τις παραμέτρους. Μπορεί να έχουμε πολλά ελλείμματα, δεν έχουμε όμως έλλειμμα ανθρωπισμού και κοινής λογικής.
Κλείνοντας θα ήθελα να πω ότι αυτές τις ημέρες (30 Σεπτεμβρίου-4 Οκτωβρίου 2015) θα πραγματοποιηθεί στο νησί μας η 5η Διεθνής Συνδιάσκεψη Κοινωνιοδράματος. Με την ευκαιρία αυτή θα γίνουν Ομάδες Κοινωνιοδράματος που εστιάζουν στο Προσφυγικό ζήτημα. Είναι μια θαυμάσια ευκαιρία σε γονείς και εκπαιδευτικούς να μάθουν από τους ειδικούς επιστήμονες πώς να βοηθήσουν τον εαυτό τους και τα παιδιά σε όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας. Αξίζουν συγχαρητήρια στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής και Πολιτικών Ισότητας των Φύλων του Δήμου μας και σε όλους τους διοργανωτές.
Εύχομαι με το πέρας της τουριστικής περιόδου να αφιερώσουμε χρόνο και να εργαστούμε ώστε η κοινωνία μας να κλείσει το χάσμα που δημιούργησε το καλοκαίρι του 2015 και να δημιουργηθεί μια αίσθηση ατομικής και κοινωνικής προστασίας αποφεύγοντας τις απλουστεύσεις και τα στερεότυπα.
ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΓΙΟΠΟΥΛΟΣ
ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ
