Μετά το σχίσμα στο
Ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος, αργότερα Βυζαντινό, επικράτησε η ελληνική γλώσσα η
οποία ήταν στη διάθεση των πληθυσμών της αυτοκρατορίας σαν εργαλείο για τη
μελέτη των θησαυρών της αρχαίας σοφίας, όχι μονάχα για τους Έλληνες αλλά και
για τους Σύρους, τους Πέρσες και τους υπόλοιπους Ασιάτες. Οι τελευταίοι είχαν στην
ιδιαίτερη τους γλώσσα μεταφράσεις και σχόλια ενός μεγάλου μέρους της αρχαίας
ελληνικής παράδοσης. Αντίθετα στο δυτικό τμήμα της αυτοκρατορίας η ελληνική
γλώσσα άρχισε σιγά-σιγά να ξεχνιέται ιδίως μετά την επικράτηση των Φράγκων.
Μετά το θάνατο του Μωάμεθ το 632 μ. Χ., οι Άραβες αύξησαν την κυριαρχία τους
στις Ανατολικές και Νότιες επαρχίες του της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Οι
πληθυσμοί των περιοχών αυτών είχαν αφομοιώσει τα στοιχεία του ελληνικού
πολιτισμού μιλούσαν την Ελληνική γλώσσα, και επομένως βρίσκονταν σε ένα
επίπεδο ανώτερο από τους κατακτητές τους. Οι Άραβες με την έμφυτη αφυΐα τους
γνώρισαν και αφομοίωσαν ένα μεγάλο μέρος της αρχαίας ελληνικής παράδοσης.
Εξελληνισμένοι Εβραίοι και Κόπτες, μετέφραζαν και σχολίαζαν τα έργα των αρχαίων
Ελλήνων για λογαριασμό των Αράβων. Αργότερα οι ίδιοι οι Άραβες έμαθαν
ελληνικά και άρχισαν να μελετούν τους αρχαίους στο πρωτότυπο, να τους
μεταφράζουν, να τους σχολιάζουν και να ετοιμάζουν περιλήψεις των έργων τους.
Με αυτόν τον πνευματικό πλούτο οι Άραβες συνέχισαν τις κατακτήσεις τους στη
Σικελία, τη Σαρδηνία και την Ισπανία. Αυτοί μετέφεραν την πνευματική κληρονομιά
της αρχαίας Ελλάδας στους λαούς της μεσαιωνικής Ευρώπης.
Από τις βυζαντινές σχολές της Νίσιβης, στα σύνορα της Μικράς Ασίας με τη Συρία
και της Έδεσσας της Μεσοποταμίας, οι Άραβες απέκτησαν ένα μεγάλο μέρος των
ιατρικών γνώσεων των αρχαίων Ελλήνων. Οι σχολές αυτές είχαν καταλειφθεί από
τους αιρετικούς Νεστοριανούς γι’ αυτό το Βυζαντινό κράτος τις έκλεισε. Οι δάσκαλοι
όμως των σχολών αυτών κατέφυγαν στην Περσία και τη Μεσοποταμία. Εκεί
μετέφεραν το Ελληνικό πνεύμα και ίδρυσαν σχολές στις οποίες δίδασκαν
Αριστοτέλη, Ιπποκράτη και Γαληνό. Ακριβώς με το μοντέλο αυτών των σχολών οι
Άραβες έκτισαν τις δικές τους σχολές όχι μόνο στο μητροπολιτικό τους έδαφος αλλά
και στις χώρες που κατακτούσαν. Ακόμα, μετά την κατάκτηση της Αιγύπτου,
κληρονόμησαν το Μουσείο της Αλεξάνδρειας και τη βιβλιοθήκη, τα οποία
λειτουργούσαν ακόμα.
Με τα πρότυπα αυτών των ιδρυμάτων οι Άραβες δημιούργησαν σχολές που
εξελίχτηκαν σε πραγματικά πανεπιστήμια, με βιβλιοθήκες, αναγνωστήρια, κτήρια για
να στεγάζονται οι δάσκαλοι και οι μαθητές. Το κέντρο αυτών των ιδρυμάτων ήταν το
τζαμί, γιατί οι Μωαμεθανοί πιστεύουν ότι όλη η αλήθεια περιέχεται στο κοράνιο, και
οποιαδήποτε μελέτη δε μπορεί να χωριστεί από τη θρησκευτική ζωή. Στις σχολές
αυτές δίδαξαν μεγάλες μορφές των αραβικών γραμμάτων. Από τους δάσκαλους
αυτούς ξεχωρίζουν λαμπρές προσωπικότητες που επηρέασαν τη μεσαιωνική ιατρική
της Ευρώπης.
Ο Μασουέ (Γιουχαούνα ιμπν Μασαβάι) που πέθανε το 875 άφησε αρκετά έργα που
το σπουδαιότερο ήταν οι «Αφορισμοί» που τους υπογράφει με το όνομα Ιωάννης
Δαμασκινός. Μαθητής του ήταν ένας άλλος σοφός Άραβας ο Χουναΐν Ιμπν Ισχάκ,
γνωστός με το εξελληνισμένο όνομα Ιωαννίκιος, γιατρός του μεγάλου χαλίφη Αλ
Μαμούν (9 ος αιώνας). Έγραψε σχόλια στον Γαληνό που έγιναν επίσημα κείμενα στα
ιταλικά πανεπιστήμια μέχρι τον 15 ο αιώνα.
Ραζής, ήταν ο Αμπού Μπάρκ Μουχάμουτ Ιμπν Ζακαρία, τα συγγράμματα του
επηρέασαν την Ευρωπαϊκή σκέψη. Μετάφρασε έργα του Ιπποκράτη και του Γαληνού
και κυκλοφόρησε μια εγκυκλοπαίδεια στην οποία συνοψίζονται τα σπουδαιότερα
έργα των κλασσικών. Το έργο μεταφράστηκε στα Λατινικά. Ένα άλλο του έργο, το
αφιέρωσε στον ηγεμόνα Αλ Μανσούρ, που ήταν ο προστάτης του Ραζή, στο οποίο
περιείχε θεραπευτικές συμβουλές για όλες τις παθήσεις. Ήταν κάτι που έγινε
αποδεκτό από τους ανθρώπους της εποχής του με μεγάλη εκτίμηση.
Αβικέννας. Με το όνομα αυτό ήταν γνωστός στο Μεσαίωνα ο Ιμπν Σίνα, ο ποιο
διάσημος γιατρός από τους Άραβες . ήταν όμως και φιλόσοφος, μαθηματικός,
αστρονόμος και πολυγραφότατους συγγραφέας. Το σπουδαιότερο έργο του Αβικέννα
ήταν ο ¨Κανών» σε πέντε βιβλία. Η φιλοσοφική του γνώση προερχόταν κυρίως από
τον Αριστοτέλη ενώ η ιατρική του από τον Ιπποκράτη και τον Γαληνό. Το έργο του
αυτό γνώρισε αναρίθμητες εκδόσεις γράφτηκε στην Εβραϊκή γλώσσα και
μεταφράστηκε στα Λατινικά. Οι εκδόσεις του «Κανόνα» σχολιάστηκαν από πολλούς
γιατρούς της εποχής του. Η έκδοση της Βενετίας το 1523 ήταν το βασικό βιβλίο για
την ιατρική σπουδή στην Ευρώπη μέχρι το τέλος του 16 ου αιώνα.
Αμπουλκασή. Την εκδοτική επιτυχία των βιβλίων του Αβικέννα είχαν και τα βιβλία
του Αμπούλ Κασίμ γνωστού ως Αμπουκασή. Έγραψε 30 βιβλία από τα οποία τα 3 με
τον τίτλο «Χειρουργική». Το πρώτο βιβλίο ήταν αφιερωμένο στις καυτηριάσεις οι
οποίες ήταν σε πρώτη γραμμή στην ιατρική των Αράβων για τον λόγο ότι το κοράνι
απαγορεύει τα αιχμηρά εργαλεία στη χειρουργική και τις αιματηρές επεμβάσεις . Για
το λόγο αυτό οι Άραβες γιατροί ανέπτυξαν την τεχνική των καυτηριασμών
κατασκευάζοντας ένα μεγάλο αριθμό εργαλείων.
Αβερρόης. Μεγάλος εγκυκλοπαιδιστής, θαυμαστής του Αριστοτέλη, ήταν ένας ακόμα
Άραβας σοφός. Το όνομα του ήταν Ιμπν Ρούστ αλλά οι Λατίνοι τον γνώρισαν ως
Αβερρόη. Το έργο του άσκησε μεγάλη επίδραση στη σκέψη των Δυτικοευρωπαίων.
Η επίδραση του όμως ήταν πιο πολύ φιλοσοφική παρά ιατρική. Η πιο σημαντική
ιατρική του προσφορά ήταν στον κλάδο της εμβρυολογίας. Είχε διαφωνήσει με τον
Αριστοτέλη ο οποίος έλεγε ότι τα φυτά και τα ζώα υπήρχαν εν δυνάμει μέσα στο
σπέρμα. Αντίθετα ο Αβερρόης υποστήριζε ότι τίποτα δεν υπάρχει εν δυνάμει αλλά
μόνο εν ενεργεία, κατά συνέπεια μέσα στο σπέρμα υπάρχει το φυτό ή το σπέρμα
έτοιμο. Στο έργο του που ήταν ένα είδος εγκυκλοπαίδειας συνυπήρχαν έργα των
αρχαίων Ελλήνων κλασικών.
Με το Αβερρόη κλείνει ο κύκλος των μεγάλων Αράβων διδασκάλων. Πάντως οι
γνώσεις που απέκτησαν από την μελέτη των αρχαίων Ελλήνων μεταλαμπαδεύτηκαν
στη Δύση και συνέβαλαν στην μετά λίγους αιώνες λυτρωτική αναγέννηση.
