Δυσοίωνα σενάρια για την ελληνική οικονομία αναλύει στο Epsilon7 o
οικονομολόγος και Πρόεδρος της Εθνικής Ομοσπονδίας Δανειοληπτών κ. Ευάγγελος
Κρητικός, έχοντας μία σφαιρική εικόνα της σημερινής κατάστασης και μία
εμπεριστατωμένη εκτίμηση των επιπτώσεων της, λόγω της παράλληλης και
πολύχρονης επαγγελματικής του ενασχόλησής του με τον τουρισμό και τη ναυτιλία,
που είναι οι πλέον κομβικοί και πληττόμενοι κλάδοι από την πανδημία. Για τις
απώλειες του Α.Ε.Π. το 2020 το «ρεαλιστικό» σενάριο του κ. Κρητικού συμπίπτει με
τις εκτιμήσεις του Δ.Ν.Τ., καθώς μιλά για ύφεση 10%. Διαφοροποιείται όμως στην
πρόβλεψή του για την επάνοδο σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, την οποία τοποθετεί
ένα χρόνο αργότερα από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, δηλαδή το 2022.
Χαρακτηρίζει μάλιστα ανεπαρκή τα μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση συγκριτικά με τις
απαιτήσεις της συγκυρίας καθώς, όπως λέει, όταν ο ασθενής υποστεί ανακοπή
καρδιάς είναι προτιμότερος ο απινιδωτής παρά οι μαλάξεις. «Στη περίπτωση λοιπόν
της κάθετης και καθολικής ενίσχυσης πετυχαίνεις άμεση ανάκαμψη της οικονομίας
σου ενώ στη περίπτωση της ενίσχυσης με κριτήρια, προϋποθέσεις, ενίσχυση σε
συγκεκριμένες ομάδες εργαζόμενων σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα κ.λπ. η
ανάκαμψη θα είναι αργή, βασανιστική με πολλές ταλαντώσεις γιατί θα έχει ως
αποτέλεσμα την δημιουργία χαμηλότερης ζήτησης, οδηγώντας σε καθοδική πορεία
την οικονομία που τελικά εγκλωβίζεται σε παγίδα χαμηλής ανάπτυξης», σημειώνει.
Αναφορικά με τις τράπεζες, ο Πρόεδρος της Εθνικής Ομοσπονδίας Δανειοληπτών
υπογραμμίζει πως τα μέτρα προστασίας αφορούν μόνο το 15% των δανειοληπτών,
ενώ αποκαλύπτει πως η προτροπή της κυβέρνησης προς τα χρηματοπιστωτικά
ιδρύματα να προβούν σε μεμονωμένες ρυθμίσεις δανειοληπτών ακολουθείται μόνο
στο 50% των αιτημάτων που υποβάλλονται.
Ιδιαίτερα απαισιόδοξες είναι και οι προβλέψεις του για την πορεία του τουρισμού,
όπου και πάλι χαρακτηρίζει τα κυβερνητικά μέτρα κατώτερα των περιστάσεων.
Ιδιαίτερα επισημαίνει πως τα επόμενα δύο με τρία χρόνια θα εκλείπουν διεθνώς οι
βασικές προϋποθέσεις που απαιτούνται για την ομαλή λειτουργία του τουρισμού.
Δηλαδή, συνθήκες ομαλότητας, αίσθημα ασφάλειας, καλή ψυχολογία και διαθέσιμο
εισόδημα.
Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Ερ: Πολύ πρόσφατα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δημοσίευσε τις εκτιμήσεις
του για την ελληνική οικονομία προβλέποντας βαθιά ύφεση, με απώλειες έως
10% του Α.Ε.Π. το 2020. Η εκτίμηση αυτή συμπίπτει με το «ρεαλιστικό»
σενάριο της δικής σας μελέτης, που εκπονήσατε ως οικονομολόγος και
επικεφαλής των επιστημονικών υπηρεσιών της Εθνικής Ομοσπονδίας
Δανειοληπτών. Με βάση αυτό το σενάριο ποια πιστεύετε ότι θα είναι η εικόνα
των υπολοίπων βασικών μεγεθών της οικονομίας, δηλαδή του δείκτη της
ανεργίας, της μείωσης στην κατανάλωση και της πορείας των εσόδων του
κράτους από τη φορολογία;
Ε.Κ.: Παίρνοντας ως βάση το ρεαλιστικό σενάριο πρόβλεψης για την εξέλιξη του
Α.Ε.Π. της χώρας, θα σημειωθεί για το 2020 μείωση από -5 έως -10% με πιο πιθανή
τελική τάση στο -8 έως -10%, πρόβλεψη που συμπίπτει με αντίστοιχες αναλύσεις
διεθνών οργανισμών, όπως το Δ.Ν.Τ. αλλά και έγκριτων χρηματοοικονομικών οίκων
και τραπεζικών ιδρυμάτων. Στη περίπτωση αυτή τα βασικά μεγέθη της Εθνικής
οικονομίας θα διαμορφωθούν ως ακολούθως, λαμβάνοντας υπόψη το υπάρχον
ποσοστό της επίσημης ανεργίας που προ της πανδημίας του Κορωνοϊού, ήτοι τον
Ιανουάριο του 2020 ανερχόταν σε ένα ποσοστό της τάξεως του 16,5%. Ποσοστό στο
οποίο θα πρέπει να συνυπολογίσουμε και το κρυφό ποσοστό ανεργίας το οποίο
υπάρχει στην Ελληνική οικονομία και το οποίο συνδέεται κυρίως με ένα μεγάλο
αριθμό ελεύθερων επαγγελματιών, οι οποίοι παρά το γεγονός ότι λειτουργικά έχουν
πάψει να υφίσταται οι επιχειρήσεις τους, δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν
φορολογική παύση λόγω εκκρεμών οικονομικών υποχρεώσεων είτε προς το Ελληνικό
δημόσιο είτε προς ασφαλιστικά ταμεία που έχει ως συνέπεια να μην εμφανίζονται
στις επίσημες καταστάσεις ανέργων. Ως εκ τούτου συνδέοντας την εξέλιξη του
ποσοστού της ανεργίας με βάση ένα μεσαίο σενάριο εξελίξεως του τουριστικού
ρεύματος και με τις απώλειες θέσεων εργασίας που θα προέρθουν εκτός του
τουριστικού τομέα, από τον τομέα της εστίασης, του λιανεμπορίου αλλά και του
εξαγωγικού τομέα στη περίπτωση αυτή βάσιμα και πιθανότατα με μεγάλο ποσοστό
ακριβείας ίσως με μία απόκλιση του +- 5% στην υπάρχουσα ανεργία θα προστεθούν
+12% - 15% ποσοστιαίες μονάδες ανεργίας, ως εκ τούτου ο δείκτης ανεργίας στη
χώρα μας για το 2020 μπορεί να φθάσει στο χειρότερο σενάριο, σε ένα ποσοστό από
27% έως 30%. Τα ανωτέρω καθότι θα έχουνε πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις λόγω
της αρνητικής δυναμικής που θα αναπτυχθεί θα οδηγήσουν για το 2020 σε μία
πρόβλεψη μείωσης κατανάλωσης σε ένα ποσοστό που θα κυμαίνεται από -50% έως -
60%. Στους ανωτέρω δείκτες καθότι βρίσκεται σε απόλυτη συνάφεια θα πρέπει να
συνυπολογιστεί και μείωση νομισματικής κυκλοφορίας σε ένα ποσοστό της τάξεως
του 30% έως 35%. Μείωση νομισματικής κυκλοφορίας ιστορικά εμφανίζεται πάντα
σε περιόδους γενικευμένης αστάθειας, αρνητικής ψυχολογίας αλλά και παγκόσμιας
ύφεσης. Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα ανωτέρω μπορούμε με ασφάλεια και
συνδυαστικά να οδηγηθούμε σε στατιστικό συμπέρασμα ότι η πορεία των εσόδων
του κράτους από τη φορολογία θα υποχωρήσει πιθανότατα σε ποσοστό που θα
κυμανθεί από -20% έως -30%. Στο συμπέρασμα αυτό οδηγούμαστε με ακρίβεια
συνυπολογίζοντας τις κάτωθι κρίσιμες παραμέτρους: Α) δραματική συρρίκνωση
εσόδων στο τομέα του τουρισμού που αποτελεί την βαριά βιομηχανία της χώρας, Β)
μείωση τζίρου στο τομέα του λιανεμπορίου και της εστίασης, Γ) μείωση εξαγωγών
λόγω των ασφυκτικών συνθηκών που δημιουργούνται διεθνώς , Δ) κλείσιμο περίπου
70.000 μικρών επιχειρήσεων οικογενειακού ή προσωπικού χαρακτήρα που είτε δεν
ξαναλειτουργήσουν είτε θα λειτουργήσουν μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων
λόγω της πανδημίας για σύντομο χρονικό διάστημα και στη συνέχεια θα οδηγηθούν
σε παύση εργασιών. Όλα τα ανωτέρω συνεπάγονται μείωση της φορολογητέας ύλης.
Σημαντική παράμετρος που πρέπει να ληφθεί υπόψη αποτελεί και το γεγονός ότι οι 4
στις 10 επιχειρήσεις, εταιρείες, ελεύθεροι επαγγελματίες , επιστήμονες που είχαν
υπαχθεί είτε στο καθεστώς των 120 δόσεων, είτε στις πάγιες ρυθμίσεις των 12, 24, 48
δόσεων προκειμένου να αποπληρώσουν είτε τρέχουσες, είτε παλαιότερες
ληξιπρόθεσμες φορολογικές και ασφαλιστικές υποχρεώσεις τους, θα εγκαταλείψουν
λόγω πραγματικής αδυναμίας την αποπληρωμή των ανωτέρω.
Ερ: Συμμερίζεστε την άποψη του Δ.Ν.Τ. ότι το 2021 θα επιστρέψουμε σε
ανάπτυξη, με +5,1%; Πότε βλέπε- τε την ελληνική οικονομία να επιστρέφει στα
προ πανδημίας επίπεδα;
Ε.Κ.: Διαφωνώ με τη πρόβλεψη του Δ.Ν.Τ. ότι το 2021 η Ελληνική οικονομία θα
επιστρέψει σε ανάπτυξη με ποσοστό της τάξεως του +5,1%. Οι παράγοντες που δεν
θα επιτρέψουν την επαλήθευση του ανωτέρω ποσοστού είναι πολλοί όμως κρίνεται
σκόπιμο να κάνουμε μία σύντομη αναφορά. Είναι η πρώτη φορά στα παγκόσμια
χρονικά που μηδενίζονται ταυτόχρονα τόσο η προσφορά όσο και η ζήτηση. Αυτό έχει
καταλυτικές αλλά και πολλαπλασιαστικές συνέπειες σε μία οικονομία με χρόνιες
παθογένειες, εγγενείς αδυναμίες όπως η Ελληνική όπου πρέπει να λογιστεί και ο
κρίσιμος παράγοντας ότι μόλις εξερχόταν από 10ετή περίοδο ύφεσης και
μνημονιακών δεσμεύσεων που είχε ως συνέπεια την αποδυνάμωσή της σε κρίσιμους
τομείς. Ένας σημαντικός παράγων που δεν λαμβάνεται υπόψη όμως θα παίξει
καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη των οικονομικών μεγεθών της χώρας μας αποτελεί το
γεγονός ότι για πρώτη φορά χτυπιέται σε σημείο μηδενισμού η λειτουργία της
παραοικονομίας (shadoweconomy), που στη χώρα μας διαμορφώνεται σε ένα
ποσοστό της τάξε- ως του 25% έως 30% του Α.Ε.Π..
Το σύνολο τόσο των οικονομικών θεωριών όσο και των δεξαμενών σκέψεως
αναγνωρίζει τον καθοριστικό ρόλο της υπάρξεως της παραοικονομίας εντός των
πλαισίων λειτουργίας της υγιούς οικονομίας. Στις ορθά λειτουργούσες οικονομικές
αγορές και δη στις ανεπτυγμένες χώρες της Ε.Ε. θεωρείται απαραίτητο για τη
λειτουργία τους ένα υπάρχον ποσοστό παραοικονομίας που να κυμαίνεται από 10%
έως 15% του Α.Ε.Π. και στις αναδυόμενες ανεβαίνει στο 30% έως 35% του Α.Ε.Π..
Στην Ελληνική οικονομία λόγω των αιτιών που προαναφέρθηκαν το ποσοστό της
παραοικονομίας είναι σαφέστατα υψηλότερο. Για την Ελληνική οικονομία, η
παραοικονομία, δηλαδή εκείνοι οι κλάδοι που αποφεύγουν την πληρωμή φόρων και
εισφορών είναι το δίχτυ ασφαλείας που λειτουργεί αποτρεπτικά στην ελεύθερη
πτώση της αγοράς. Ως εκ τούτου αποτελεί προσωπική πρόβλεψη ότι η Ελληνική
οικονομία θα επιστρέψει στα προ πανδημίας επίπεδα και πλέον συγκεκριμένα του
Δεκεμβρίου του 2019 τον Ιανουάριο του 2022.
Ερ: Ποια εικόνα έχετε από την εφαρμογή των μέτρων ανακούφισης των
δανειοληπτών – μελών σας που πλήττονται από την πανδημία; Σε τι βαθμό
ανταποκρίνονται οι τράπεζες; Έχουν προχωρήσει σε αναστολές καταβολής
δανειακών υποχρεώσεων και για πόσους πολίτες που πλήττονται;
Ε.Κ.: Τα μέτρα ανακούφισης των δανειοληπτών κρίνονται ως αναποτελεσματικά
καθότι ναι μεν ορθά όσοι κατηγοριοποιούνται ως στρατηγικοί κακοπληρωτές, εύκολα
εντοπίσιμοι και ανιχνεύσιμοι που αποτελούν ένα 15% του συνόλου, εξαιρούνται
μέτρων ανακούφισης και προστασίας όμως για το υπόλοιπο περίπου 85%, τα μέτρα
είναι κατώτερα των περιστάσεων. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά για να γίνει
κατανοητό ότι δεκάδες χιλιάδες δανειολήπτες για τους οποίους έχουν εκδοθεί
δικαστικές αποφάσεις στα πλαίσια του νόμου 3869/2010-Νόμος Κατσέλη και
αποπληρώνουν μηνιαίες δόσεις καταβολών εξαιρούνται οποιασδήποτε προστασίας
και είναι υποχρεωμένοι ακόμα και σήμερα να αποπληρώνουν κανονικά τις ορισθείσες
δόσεις τους μέσω δικαστικής αποφάσεως.
Ερ: Ο μεγάλος ασθενής της πανδημίας είναι ο κλάδος του τουρισμού. Λόγω και
της προσωπικής σας ενασχόλησης μπορείτε να μας δώσετε την πραγματική
αποτύπωση. Οι ρυθμίσεις που έχει ανακοινώσει ως τώρα η κυβέρνηση
εξυπηρετούν τους δύο βασικούς στόχους που η ίδια έθεσε, δηλαδή την επιβίωση
των επιχειρήσεων και τη διάσωση των θέσεων εργασίας;
Ε.Κ.: Οι ρυθμίσεις που μέχρι σήμερα είχε ανακοινώσει η κυβέρνηση για την
επιβίωση των επιχειρήσεων και τη διάσωση των θέσεων εργασίας στο τομέα του
τουρισμού είναι κατώτερες των περιστάσεων. Διαχρονικά το προϊόν του τουρισμού
εξαρτάται από τους κάτωθι παράγοντες:
• Συνθήκες ομαλότητας.
• Αίσθημα ασφάλειας.
• Καλή ψυχολογία.
• Διαθέσιμο εισόδημα.
Όπως γίνεται αντιληπτό από την ανάγνωση και μόνο των παραπάνω παραγόντων
ουδεμία από τις παραπάνω προϋποθέσεις θα υπάρχει ή θα συνυπάρχει για τα επόμενα
2 έως 3 χρόνια διεθνώς. Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος του προβλήματος μία
μείωση των σχετικών εσόδων κατά 20% θα μείωνε το Α.Ε.Π. κατά περίπου 2,5% ή
σε διαφορετική ανάγνωση για κάθε ένα δισ. ευρώ που χάνεται από τον τουρισμό το
Α.Ε.Π. μειώνεται κατά 0,6 μονάδες, δη- λαδή αν χαθούν τα 12 δισ. ευρώ από τα
περίπου 18 δισ. ευρώ έσοδα που είχαμε το 2019 η οικονομία θα βρεθεί σε ύφεση
χάνοντας τουλάχιστον 7,2 ποσοστιαίες μονάδες. Αν χαθεί το σύνολο των τουριστικών
εσόδων δηλαδή και τα 18 δισ. ευρώ όπως είναι σφόδρα πιθανό τότε η οικονομία θα
χάσει 10,8 ποσοστιαίες μονάδες του Α.Ε.Π. εισερχόμενη σε περίοδο βαθειάς ύφεσης
(deeprecession). Προνομιούχοι πελάτες του Ελληνικού τουρισμού είναι τουρίστες
που προέρχονται από Ιταλία, Γερμανία, Αγγλία, Αμερική (στο τομέα της
κρουαζιέρας) Ολλανδία, Αυστρία, Κίνα κ.λπ.. Στη συντριπτική πλειοψηφία των
ανωτέρω χωρών η υγειονομική κρίση θα συνεχίζεται και το Μάιο και τον Ιούνιο του
2020, ενώ οι απαγορεύσεις θα συνεχιστούν και για ικανό χρονικό διάστημα μετά.
Το τουριστικό ρεύμα που προέρχεται από τις ανωτέρω χώρες αντιστοιχεί περίπου στο
80%-85% του συνολικού τουριστικού ρεύματος της Ελλάδος.
Πρέπει να ληφθεί ιδιαίτερα υπόψη το γεγονός ότι σε όλες τις ανωτέρω πληττόμενες
χώρες θα δοθεί έμφαση και ώθηση στον εσωτερικό τουρισμό δια τους κάτωθι λόγους:
• Διότι ο μέσος πολίτης της οποιασδήποτε χώρας θα νοιώθει ενισχυμένο το αίσθημα
ασφάλειας αν μετακινηθεί εντός της χώρας του π.χ. οδικώς και δεν εκτεθεί σε
κινδύνους δια μέσου πολλαπλών και συνδυασμένων μεταφορών δηλαδή είτε
αεροπορικών και οδικώς είτε αεροπορικώς και ακτοπλοϊκώς κ.λπ..
• Διότι θα αισθάνεται επαυξημένο αίσθημα ασφάλειας αν βρίσκεται πλησίον των
υγειονομικών δομών της χώρας του.
Διότι είναι σφόδρα πιθανό οι κυβερνήσεις των ανωτέρω πληττόμενων χωρών να
θελήσουν να ενισχύσουν και να δώσουν ώθηση στο εσωτερικό τουριστικό ρεύμα για
τους κάτωθι λόγους :
• Για να ενισχύσουν την εγχώρια τουριστική βιομηχανία τους που πλήττεται
παρομοίως.
• Για να τονώσουν την εσωτερική τους ζήτηση και κατανάλωση.
Αναφέρουμε χαρακτηριστικά ότι ο πρωθυπουργός της Τσεχίας ήδη προέτρεψε τους
Τσέχους πολίτες να μην πραγματοποιήσουν ταξίδια αναψυχής στο εξωτερικό αλλά να
επισκεφθούν τα πολλά και ενδιαφέροντα τουριστικά αξιοθέατα που διαθέτει η χώρα
τους.
Κρίσιμες παράμετροι για το 2020 θα αποτελέσουν:
• Πότε θα αρχίσουν να πραγματοποιούνται οι αεροπορικές πτήσεις.
• Οι προϋποθέσεις βάση των οποίων θα πραγματοποιούνται οι αεροπορικές πτήσεις.
• Οι υγειονομικοί κανόνες και περιορισμοί που θα υφίστανται οι εν δυνάμει
τουρίστες, π.χ. να λαμβάνουν γεύμα και πρωινό μόνο στο δωμάτιο τους, περιορισμός
στον αριθμό των ατόμων που θα κολυμπούν ταυτοχρόνως σε μία πισίνα,
θερμομετρήσεις κατά την είσοδο σε μουσεία ή άλλους κλειστούς χώρους, φόβος
μετάδοσης του ιού από επαφή σε επιφάνειες εστιατορίων , μπαρ, καταστημάτων
κ.λπ..
Όλα τα ανωτέρω είναι αντίθετα και δεν συνάδουν με το αίσθημα ανεμελιάς και
ξεγνοιασιάς που είναι συνυφασμένες οι καλοκαιρινές διακοπές. Το πότε θα βρεθεί
είτε ασφαλές εμβόλιο προκειμένου να δημιουργήσει γενικευμένη ανοσία στο
πληθυσμό ή αποτελεσματική φαρμακευτική θεραπεία. Δηλαδή εάν οτιδήποτε από τα
2 ανωτέρω συμβεί στις αρχές του 2021 είναι σφόδρα πιθανό να επηρεαστεί σε πολύ
μεγάλο βαθμό η τουριστική κίνηση και το 2021, γιατί εάν παραχθεί αποτελεσματικό
εμβόλιο π.χ. το Μάρτιο του 2021 αυτό σημαίνει πρακτικά ότι θα πρέπει να
παραχθούν δισεκατομμύρια παρτίδες εμβολίων και να εμβολιαστούν δισεκατομμύρια
άνθρωποι παγκοσμίως. Πρακτικά αδύνατο να συμβεί εντός του 2021.
Πιθανολογούμενο δεύτερο κύμα της πανδημίας του covid-19 που θα ενσκήψει είτε
τον Σεπτέμβριο είτε τον Οκτώβριο του 2020.
Σημείωση: Διαβάστε το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του κ. Κρητικού στο τεύχος
Μαΐου 2020 του περιοδικού Epsilon7.
