Όταν η Γη «φτερνίζεται και βήχει»: Ο γνωστός τυφώνας και η σχεδόν άγνωστη LALIA

Όταν αναφερόμαστε στην κλιματική αλλαγή «αγκαλιάζουμε» ένα ευρύ πλέγμα αλληλοεπιδρώντων φυσικών παραμέτρων και φυσικών διεργασιών που μας επηρεάζουν σε τοπικό, περιφερειακό αλλά κυρίως σε παγκόσμιο επίπεδο

Γράφει ο Μανόλης Μανούτσογλου*

Καθημερινά παλεύουμε να επιβιώσουμε κάτω από χιονοστιβάδες πληροφοριών, πολλές από τις οποίες εξυπηρετούν άγνωστους σε εμάς σκοπούς.

Το τελευταίο διάστημα λαμβάνουμε πληθώρα δεδομένων σχετικά με τα απανωτά ρεκόρ «υψηλότερης θερμοκρασίας στα παγκόσμια χρονικά» χωρίς να διευκρινίζει βέβαια κανείς που και με ποιο τρόπο γίνονται αυτές οι μετρήσεις.

Και αυτό αφορά στην υπηρεσία της ΕΕ Copernicus, που μελετά και την Κλιματική Αλλαγή και κυρίως αφορά μετρήσεις «…της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας του επιφανειακού αέρα, που έφθασε τη Δευτέρα στους 17,15 βαθμούς Κελσίου, σύμφωνα με την Υπηρεσία, η οποία καταγράφει αυτές τις τάσεις από το 1940».

Κανείς βέβαια δεν αναφέρει ότι οι θερμοκρασίες που υπολογίζονται και μας παραθέτουν απέχουν παρασάγγας από την μέγιστη θερμοκρασία αέρα 54.0 °C που μετρήθηκε στις 30 Ιουνίου του 2013 και την μέγιστη θερμοκρασία εδάφους, που έχει καταγραφεί και αυτή στην Κοιλάδα του Θανάτου των ΗΠΑ, στις 15 Ιουλίου 1972: 93.9 °C!

Όταν αναφερόμαστε στην κλιματική αλλαγή «αγκαλιάζουμε» ένα ευρύ πλέγμα αλληλοεπιδρώντων φυσικών παραμέτρων και φυσικών διεργασιών που μας επηρεάζουν σε τοπικό, περιφερειακό αλλά κυρίως σε παγκόσμιο επίπεδο.

Το κατά πόσο ένα τοπικό κλιματικό γεγονός, η συμβάν, έχει παγκόσμιο αντίκτυπο ή και επίδραση, είναι ένα θέμα με το οποίο ασχολήθηκαν οι Γεωεπιστήμονες και κυρίως οι Στρωματογράφοι πριν περίπου δύο αιώνες. Εκτός από την θερμοκρασία του αέρα που μπορεί να αυξηθεί η να μειωθεί σε διάφορα επίπεδα (τοπικό, περιφερειακό, παγκόσμιο), κάτι που συνέβη σε παγκόσμιο επίπεδο επαλειμμένα και εναλλασσόμενα το τελευταίο ένα εκατομμύριο χρόνια δημιουργώντας παγετώδεις και μεσοπαγετώδεις περιόδους σε όλον τον πλανήτη, και άλλοι φυσικοί κλιματικοί παράγοντες, όπως η περιεκτικότητα των διαφόρων αερίων του θερμοκηπίου, η ταχύτητα/ες του ανέμου, η υγρασία του αέρα, η περιεκτικότητα του αέρα σε μικροσωματίδια, η θερμοκρασία των επιφανειακών υδάτων κτλ είναι καθοριστικοί κλιματικοί παράμετροι που επηρεάζονται καθοριστικά από την ποσότητα της ηλιακής ενέργειας και όχι από την γηγενή θερμότητα.

Και ενώ θεωρούμε την ποσότητα της ηλιακής ενέργειας σταθερή, ελάχιστα γνωρίζουμε για την συμβολή της γηγενούς θερμότητας στην επίδραση της θερμοκρασίας των ωκεανών κατά μήκος των πολλών χιλιάδων χιλιομέτρων μεσοωεκεάνιων ράχεων, κατά μήκος των οποίων εξέρχεται μανδυακό υλικό (μάγμα) και δημιουργείται με την ψύξη του νέος στερεός φλοιός της Γης μας.

Έχοντας όλα αυτά κατά νου, αναρωτιέται κανείς, τι θα γραφόταν αλήθεια στις ημέρες μας εάν επανεμφανιζόταν ένας κυκλώνας παρόμοιος με αυτόν που έπληξε το τότε Ανατολικό Πακιστάν (σημερινό Μπαγκλαντές) το 1970 και έμεινε γνωστός ως κυκλώνας Bhola, ο οποίος άφησε στο πέρασμά του από τις 7-13 Νοεμβρίου 1970, τουλάχιστον 500.000 νεκρούς, ως αποτέλεσμα του παλιρροιακού κύματος που κατέπνιξε το μεγαλύτερο μέρος των νησιών που βρίσκονται κάτω από το Δέλτα του Γάγγη!

Ήταν ο πιο σοβαρός κυκλώνας που έχει καταγραφεί ποτέ και μία από τις πιο θανατηφόρες φυσικές καταστροφές στην πρόσφατη ιστορία.

Πριν πενήντα χρόνια δεν υπήρχε κλιματική αλλαγή; Φυσικά και υπήρχε!!

Η κλιματική αλλαγή είναι ένα φυσικό φαινόμενο που το συναντάμε όχι μόνο στο πρόσφατο παρελθόν αλλά διατρέχει τους γεωλογικούς αιώνες, πολλές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια πίσω και καθορίζει τις εναλλαγές στις διαχρονικά μη σταθερές κλιματικές συνθήκες ευρύτερων περιοχών του πλανήτη μας.

Τα δύο τελευταία καλοκαίρια παρατηρήθηκαν 15ήμεροι καύσωνες και πολλά από τα ΜΜΕ της χώρας τους «μεγέθυναν». Πέρα από πολλά παρόμοια τοπικής και περιφερειακής εμβέλειας κλιματικά συμβάντα που έχουν καταγραφεί σε ιστορικές περιόδους στην Ευρώπη και χαράχτηκαν στις λαϊκές παραδόσεις των διαφόρων τόπων της με τις «Πέτρες της Πείνας» που λόγω της πτώσης στάθμης τους, έγιναν εμφανείς στους διαρρέοντες ποταμούς, υπάρχει και ένα παγκοσμίων διαστάσεων κλιματικό συμβάν που δεν διέφυγε της τότε παρατήρησης και της κατοπινής επιστημονικής μελέτης.

Το 536 μ.Χ., Ευρωπαίοι παρατηρητές κατέγραψαν ένα μυστηριώδες σύννεφο που εξασθένισε το φως του ήλιου για πάνω από έναν χρόνο και συνδέθηκε με τις «ξηρές ομίχλες» που εμφανίζονται στην ατμόσφαιρα όταν μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις διοχετεύουν στην τροπόσφαιρα και τη στρατόσφαιρα τεράστιες ποσότητες λεπτόκοκκης πυριτικής τέφρας και αερίων του θείου που σχηματίζουν αερολύματα. Αν και η τέφρα κατακάθεται βαρυτικά μέσα σε λίγες εβδομάδες, τα αερολύματα εξαπλώνονται σε όλη την υδρόγειο και μπορούν να παραμείνουν αιωρούμενα στη στρατόσφαιρα για χρόνια.

Επειδή η ηλιακή ακτινοβολία απορροφάται εύκολα και οπισθοσκεδάζεται από τα σωματίδια ηφαιστειακής προέλευσης, δημιουργείται μια θολούρα στον ουρανό και μια εξασθένιση της ηλιακής ακτινοβολίας. Πολύ πυκνές και εκτεταμένες ξηρές ομίχλες εμφανίζονται, κατά μέσο όρο, μία φορά κάθε μερικούς αιώνες.

Η πυκνότερη και πιο επίμονη ξηρά ομίχλη που έχει καταγραφεί παρατηρήθηκε στην Ευρώπη και την Ασία κατά τα έτη 536 – 537 μ.Χ. Η σημασία αυτού του «νέφους» έγκειται στο γεγονός ότι η μάζα του και οι κλιματικές συνέπειές του φαίνεται να υπερβαίνουν εκείνες οποιουδήποτε άλλου ηφαιστειακού νέφους που έχει παρατηρηθεί κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριών χιλιετιών.

Αν και το υπεύθυνο ηφαίστειο παραμένει άγνωστο, έχει προταθεί ως πιθανό το ηφαίστειο Rabaul στο νησί της Νέας Βρετανίας, Παπούα Νέα Γουινέα.

Μια σχετικά νέα σειρά μετρήσεων σε δακτυλίους δέντρων έδειξε μια παρατεταμένη μείωση της θερμοκρασίας σε Ευρώπη και Ασία στις αρχές του 6ου αιώνα, που διήρκησε μέχρι το 660 μ.Χ. περίπου, με αποτέλεσμα οι κλιματολόγοι να ονομάσουν την περίοδο αυτή Μικρή Εποχή των Παγετώνων της Ύστερης Αρχαιότητας ή LALIA (536 – 660 μ.Χ.). Αυτή η μείωση της θερμοκρασίας ταιριάζει καλά με την υπόθεση ότι η μείωση αυτή ακολούθησε τις ηφαιστειακές εκρήξεις που συνέβησαν το 536 και 540 μ.Χ.

Εκκινώντας με την έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα το 536 μ.Χ. που συμπληρώθηκε και από τις κατοπινές του 540 μ.Χ. ένας διαρκής «ηφαιστειακός χειμώνας» έπληξε μεγάλες περιοχές κυρίως του βορείου ημισφαιρίου και οδήγησε, πέρα από τις ασθένειες που συνδέθηκαν με το παρατεταμένο και έντονο ψύχος, σε λιμούς που συνεχίστηκαν τις επόμενες δεκαετίες, μέχρι το 660 μ.Χ.

Κατά τη διάρκεια της πρώτης έκρηξης συνέβη ένα αξιοσημείωτο γεγονός. Όπως μας περιγράφει ο βυζαντινός λόγιος Προκόπιος «ο ήλιος εξέπεμπε το φως του χωρίς λάμψη, όπως το φεγγάρι, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, και φαινόταν υπερβολικά σαν ήλιος σε έκλειψη, διότι οι ακτίνες που έριχνε δεν ήταν καθαρές, ούτε τέτοιες που συνηθίζει να ρίχνει.

Και από τη στιγμή που συνέβη αυτό το πράγμα οι άνθρωποι δεν ήταν απαλλαγμένοι ούτε από πόλεμο, ούτε από λοιμό, ούτε από οποιοδήποτε άλλο πράγμα που οδηγεί στο θάνατο. Και ήταν ο καιρός που ο Ιουστινιανός βρισκόταν στο δέκατο έτος της βασιλείας του». Αυτή η παρατεταμένη μείωση της θερμοκρασίας πάνω και από δύο βαθμούς Κελσίου έχει ερμηνευθεί ότι επηρέασε την ευρωπαϊκή γεωργική παραγωγή.

Υποδηλώνει δηλαδή με μεγάλη πιθανότητα σημαντική μείωσης της φυτικής παραγωγής για πολλά έτη όχι μόνο σε ολόκληρη τη Σκανδιναβία αλλά σε νοτιότερες ευρωπαϊκές και ασιατικές περιοχές, υποστηρίζοντας τη θεωρία της σύνδεσης μεταξύ των εκρήξεων του 536 και του 540 και του συνόλου των κοινωνικών κρίσεων σε Ευρώπη και Ασία που χρονολογούνται στα μέσα του 6ου αιώνα.

Δεν είναι λίγες οι φορές που επαναλήφθηκαν και στο κοντινό μας παρελθόν ακραία καιρικά φαινόμενα σε διάφορες περιοχές του πλανήτη μας. Η Αυστραλία, η ήπειρος µε το μεγαλύτερο ποσοστό ξηρασίας στον κόσμο, επλήγη το 2002 και το 2003 από τη χειρότερη ανομβρία των τελευταίων εκατό χρόνων.

Για να αντιμετωπίσει την κατάσταση η τότε κυβέρνηση της ανακοίνωσε σχέδιο δράσης ύψους 10 δισεκατοµµυρίων δολαρίων (7,8 δις δολάρια ΗΠΑ) για την προστασία των υδάτινων πόρων της χώρας. Στο αντίποδα, εμείς μέχρι και τώρα διαβάζουμε για την αντιμετώπιση των πρόσφατων πλημμυρικών φαινομένων και αντιλαμβανόμαστε δράσεις σταδιακής ιδιωτικοποίησης του νερού!! Άρα το πρόβλημα δεν είναι στην μικρή μας χώρα καθολικό αλλά τοπικό, αλλά ταυτόχρονα αντιλαμβανόμαστε ότι ορισμένοι ετοιμάζονται να κερδοσκοπήσουν για ακόμα μια φορά εις βάρος του κοινωνικού συνόλου, αυτήν την φορά χρησιμοποιώντας όχι το χρηματιστήριο της ενέργειας αλλά ένα δημόσιο και κοινωνικό αγαθό, που είναι το νερό.

Σε όλους είναι γνωστό ότι το κλίμα ακόμα και μιας μικρής περιοχής είναι ένα ιδιαίτερα σύνθετο σύστημα που εξαρτάται, πέραν από τους κλιματολογικούς παράγοντες και συνδυαστικούς κλιματικούς μηχανισμούς που συνεισφέρουν διαφορετικά χωροχρονικά, από την τοπογραφία της περιοχής και από την γεωγραφική θέση της περιοχής, για να μείνουμε στα βασικά.

Μέσα σε αυτό το πολύπλοκο σύστημα είτε δεν μπορούν, είτε δεν θέλουν να καταλάβουν οι υπέρμαχοι και θιασώτες της «κλιματικής κρίσης» ότι δεν είναι μόνο η καύση των υδρογονανθράκων υπεύθυνη για την όποια αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα, ή την αύξηση της περιβαλλοντικής θερμοκρασίας όπως αλλιώς αναφέρεται, στον πλανήτη μας.

Συνυπεύθυνες είναι μια σειρά δράσεων που συνδέονται με το αναπτυξιακό καπιταλιστικό μοντέλο, όπου το κέρδος υπερέχει και υπερκαλύπτει τα πάντα: οι μονοκαλλιέργειες, η εντατική γεωργία, οι υπερπόντιες μεταφορές, η υποβάθμιση των εδαφών, η αποψίλωση των τροπικών δασών που συνεχίζεται με αμείωτους ρυθμούς, οι δασικές πυρκαγιές, η υπερ-αλιεία, η αστυφιλία, οι διαρκείς πόλεμοι..η..η..η, η παράθεση είναι σχεδόν ατέρμονη.
Πέρα από αυτά, δεν παρέχουν πληροφορίες αποκλειστικά και μόνο τα μοντέλα που εξάγονται από την συστηματική μελέτη των δακτυλίων των δένδρων.

Είναι ακόμα πολλά που θα πρέπει να εξετάσουμε συνδυαστικά, να μελετήσουμε, να συγκρίνουμε και στα οποία θα πρέπει να στηριχτούμε, για να εξάγουμε τα συμπεράσματά μας σχετικά με τη μέση αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα του πλανήτη, γι’ αυτό το θεμελιώδες ερώτημα για την επιβίωση, όχι του πλανήτη αλλά του επιπέδου του πολιτισμού μας. Βεβαίως και υπάρχει κλιματική αλλαγή, εδώ και πολλές δεκάδες εκατομμύρια χρόνια.

Το ερώτημα στο οποίο υπεκφεύγουν να απαντήσουν οι θιασώτες της «κλιματικής κρίσης» είναι σε τι ποσοστό αυτή επιταχύνεται από ανθρωπογενείς δράσεις, και ποιες είναι αυτές; Χωρίς ποσοτικοποίηση και καταμερισμό των ευθυνών για την επιτάχυνση της κλιματικής αλλαγής τις τελευταίες δεκαετίες το «φταίνε μόνο οι υδρογονάνθρακες», θυμίζει μεσαιωνικό κυνήγι μαγισσών!!

Και για να δοθούν οι σωστές απαντήσεις θα πρέπει να αλλάξουν οι όροι: Θα πρέπει οι ερευνητικές δομές που θα κληθούν να δώσουν αυτά τα ποσοστά συνυπευθυνότητας, που κανείς μέχρι τώρα δεν τα έχει δώσει, να είναι επιστημονικά πολυσυλλεκτικές, όπως μεταξύ άλλων η παγκόσμια Υποεπιτροπή Τεταρτογενούς Στρωματογραφίας που αντέκρουσε με επιστημονικά κριτήρια όχι μόνο την δημοσιογραφική θέση και επίκληση αλλά και τα επιχειρήματα των επιστημόνων της Anthropocene Working Group ότι έχουμε εισέλθει στο Ανθρωπόκαινο.

Θα κλείσω με ένα απόσπασμα που αναπαράγεται από τον Guardian, ο οποίος πρώτος και αυθαίρετα χρησιμοποίησε γενικευμένα τον όρο «κλιματική κρίση»: «Οι άνθρωποι της εργατικής και της μεσαίας τάξης πρέπει να σταματήσουν να κατηγορούν τον εαυτό τους για την κλιματική κρίση. Αντίθετα, είναι καιρός να ενωθούμε για να αναζητήσουμε δικαιοσύνη για να λογοδοτήσουν οι κερδοσκόποι» και θα προσθέσω: και οι πολιτικές που τους καλύπτουν!!

Το χρηματιστήριο ρύπων δεν μπορεί να είναι το αντίδοτο στην μεγαλύτερη απειλή του πλανήτη.

Οι εναλλακτικές πολιτικές που θα πρέπει να διαμορφωθούν θα πρέπει να στηρίζονται σε επιστημονικά στοιχεία ισόρροπων και ισοδύναμων επιστημονικών περιοχών, συμπεριλαμβανομένων και των καθοριστικών για την λήψη αποφάσεων γεωεπιστημονικών δεδομένων, σε διαφάνεια και αναλυτική ενημέρωση του κοινού και όχι να καλύπτονται και να καλύπτουν οικονομικές πολιτικές όπως η πράσινη μετάβαση, που η μέχρι τώρα πορεία υλοποίησής της έχει δείξει ότι εξυπηρετεί και πάλι κερδοσκοπικά και ολιγομονοπωλιακά συμφέροντα.

Αναφορές

[1] https://www.ieidiseis.gr/perivallon/256038/copernicus-espase-ksana-se-liges-ores-to-rekor-ypsilis-thermokrasias-sta-pagkosmia-xronika

[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Death_Valley

[3] https://de.wikipedia.org/wiki/Zyklon_in_Ostpakistan_1970

[4] https://www.medieval.eu/double-volcanic-event-ad-536-ad-540/

[5] https://www.nature.com/articles/307344a0

[6] https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1029/2007GL032450

[7] https://www.volcanodiscovery.com/rabaul-tavurvur.html

[7] https://www.medieval.eu/late-antique-little-ice-age-or-lalia-ad-536-660/

[8] https://watchers.news/2016/02/12/late-antique-little-ice-age-lalia-in-the-context-of-socio-political-perturbances-1-500-years-ago-revealed/

[9] https://www.gutenberg.org/files/16765/16765-h/16765-h.htm (XIV [4-10])

[10] https://www.medieval.eu/double-volcanic-event-ad-536-ad-540/

[11]https://contentarchive.wwf.gr/images/pdfs/pe/agriculture_material_georgia_xirasiaaystralia.pdf

[12] http://quaternary.stratigraphy.org/working-groups/anthropocene/

[13] https://www.lifo.gr/now/world/guardian-oi-12-kakoi-poy-eythynontai-se-megalo-bathmo-gia-tin-klimatiki-krisi

*Ο Μανόλης Μανούτσογλου είναι Καθηγητής και τέως Κοσμήτορας της Σχολής Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης