Τον περασμένο Μάρτιο, όταν άρχισαν να εφαρμόζονται τα μέτρα κατά της εξάπλωσης του κορωνοϊού, αν γινόταν κάποια σχετική έρευνα, ως το δημοφιλέστερο ίσως μέτρο θα ψηφιζόταν η εργασία από το σπίτι.

Η ιδέα του να μη χρειάζεται να βγεις από το σπίτι, να μπλέξεις στην κίνηση / να στριμωχτείς στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, να βρεις και να σιδερώσεις τι θα φορέσεις ή να συναντήσεις συναδέλφους, που για να το θέσουμε κομψά, θα μπορούσες να ζεις και χωρίς αυτούς, έμοιαζε σε πολλούς ιδιαίτερα ελκυστική.

Ιδιαίτερα ελκυστική φάνηκε η ιδέα και στους εργοδότες, καθώς ο φόβος ότι οι εργαζόμενοι θα «λούφαραν» μετριάστηκε από τη δυνατότητα ελέγχου που προσφέρει πλέον η τεχνολογία αλλά και από τη μείωση των λειτουργικών εξόδων.

Καθώς όμως οι μήνες πέρασαν, η οπτική, τουλάχιστον των εργαζομένων αλλά και της επιστήμης για τις συνέπειες της εργασίας από το σπίτι, είναι πιο σφαιρική και οδηγεί σε πιο δυσάρεστα συμπεράσματα.

Η διατάραξη της οικιακής ειρήνης…

Ο εργαζόμενος πλέον βλέπει τους συναδέλφους του, τους πελάτες και τους προϊσταμένους του να «εισβάλλουν» στο σαλόνι και την κρεβατοκάμαρά του μέσω τηλεδιασκέψεων.

Πολλές φορές γίνεται δύσκολο να διαχωρίσει κανείς το σπίτι από το γραφείο ή να τραβήξει μία σαφή γραμμή ανάμεσα στις εργάσιμες και τις μη εργάσιμες ώρες και μέρες.

Η εργασία από το σπίτι άρχισε να «φουντώνει» τα αρνητικά της εργασίας στερώντας παράλληλα από τον εργαζόμενο τα θετικά της παρουσίας του στον εργασιακό χώρο.

«Στις κανονικές ημέρες αν συνέβαινε κάτι δύσκολο στη δουλειά το μοιραζόσουν με κάποιον συνάδελφό σου, τώρα απλώς παραμιλάς», δηλώνει στους Financial Times μια εργαζόμενη στον τομέα της διαφήμισης, χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο Έλενα.

…και η έλλειψη feedback

«Γεμίζεις από παράνοια. Αν δεν ακούσω κάποια αντίδραση, αρχίζω να ανησυχώ», λέει η Ελένα που θεωρεί πως οι τηλεδιασκέψεις είναι ένα φτωχό υποκατάστατο της ζωντανής επικοινωνίας. «Χάνεις όλα τα κοινωνικά σημάδια. Προσπαθείς να διερευνήσεις πώς αντιδρά ο καθένας… Καρφώνεις το βλέμμα σου μέσα από την οθόνη για να δεις πόσο παρόντες είναι στη συζήτηση. Όταν μπαίνουν σε τηλεδιασκέψεις, οι περισσότεροι συνεχίζουν να γράφουν και να απαντούν σε mail. Τελειώνω μία συζήτηση και σκέφτομαι “Θεέ μου, έγινα κατανοητή; Mήπως “έχασα” αυτό το άτομο;»

Ζώντας και δουλεύοντας μέσα στον φόβο

Απομόνωση, έλλειψη εμπιστοσύνης, ολοήμερη βροχή από email και φόβος για μείωση μισθών και απολύσεις είναι η κατάσταση μέσα στην οποία ζει ο εργαζόμενος από το σπίτι. «Ξυπνάω και λέω “Χριστέ μου, είμαι ξύπνια, πρέπει να μπω online”».

Σύμφωνα με τον Αντρέ Σπίσερ, καθηγητή Οργανωσιακής Συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο Κας της Μεγάλης Βρετανίας, ο συνδυασμός της εργασίας από το σπίτι και της απειλής μιας οικονομικής καθίζησης είναι συνθήκες ευνοϊκές για να εξωθηθεί κάποιος στην παράνοια.

«Γενικά η παράνοια έχει να κάνει με πράγματα που δεν είναι εδώ ή που δεν έχουν συμβεί ακόμα. Όταν δεν είσαι ανάμεσα στους συναδέλφους σου και εντός του οργανισμού που εργάζεσαι λόγω μιας εικονικής εργασίας, μπορεί να δοθεί χώρος να αναπτυχθεί η παράνοια. [Σε ένα τέτοιο περιβάλλον] δεν έχουμε όλα τα συνηθισμένα στοιχεία και τις αντιδράσεις των άλλων για να αντιλαμβανόμαστε τι συμβαίνει».

Ο Ντάνιελ Φρίμαν, καθηγητής Κλινικής Ψυχολογίας, συμφωνεί.

«Όταν οι άνθρωποι είναι παρανοϊκοί, συχνά λαμβάνουν υπερβολικά πολλές διφορούμενες πληροφορίες. Σήμερα υπάρχει περισσότερη αμφισημία και περισσότερη απειλή, υπάρχει λιγότερη απόσπαση από τις ρουτίνες μας, επαφή με άλλους ανθρώπους και λιγότερα άσχετα πράγματα για να συζητήσουμε»

Το υπερβολικό «σκανάρισμα»

Ο Ρόντρικ Κράμερ, καθηγητής Οργανωσιακής Συμπεριφοράς στη Σχολή του Στάνφορντ περιγράφει την ενεργοποίηση της παράνοιας ως μια σειρά απρόσμενων γεγονότων , όπως μία συγχώνευση ή την επιβολή μισθοδοτικών μειώσεων.

Όπως αναφέρει η μελέτη του Κράμερ, για να καλύψουν το κενό που δημιουργεί η αβεβαιότητα, οι εργαζόμενοι έχουν την τάση να υιοθετούν μια στάση υπερβολικής επαγρύπνησης και να σκανάρουν τη συμπεριφορά των αφεντικών και των συναδέρφων τους, στην κάθε της λεπτομέρεια, κι έτσι ανησυχούν ακόμα περισσότερο για το αν τους προσέχουν οι γύρω τους ή όχι.  Πάντως «γι’ αυτούς που είναι πιο ασφαλείς ως προς το status της δουλειάς τους ή τη φήμη τους, αυτοί οι προβληματισμοί είναι ηπιότεροι».

Το συμπέρασμα αυτό της μελέτης αποτυπώνει σε μεγάλο βαθμό την κατάσταση της εργαζόμενης με το ψευδώνυμο Άννα. Η Άννα ζει στην Καλιφόρνια και εργάζεται σε εταιρεία τεχνολογίας. και αισθάνεται ευάλωτη λόγω έντονων φημών για απολύσεις.

«Φοβάμαι να πάρω κάποιες ημέρες άδεια γιατί μπορεί να με κατακρίνουν… Εργάζομαι Σαββατοκύριακα και ως αργά τη νύχτα για να αποδείξω την πίστη μου στην εταιρεία».

Στο βιβλίο του, Examined Life, ο ψυχίατρος Στίβεν Γκροζ έγραψε ότι οι στρατιώτες συχνά παρουσιάζουν παράνοια στο πεδίο της μάχης, ως έναν μηχανισμό άμυνας, προκειμένου να μην σκέφτονται καθόλου όλα όσα βιώνουν, ενώ προσθέτει πως «είναι λιγότερο επίπονο να νιώθεις προδομένος παρά ξεχασμένος».

«Μένω εκτός»

Παρόμοια συναισθήματα έχει η Άννα. «Αν διαπιστώσω ότι δεν έχω συμπεριληφθεί ως παραλήπτης σε κάποιο mail, με κυριεύει πανικός ότι αυτό συνέβη επειδή το αφεντικό μου δημιουργεί μια νέα ομάδα χωρίς εμένα» ενώ όταν «κάποιος άλλος εμπλέκεται στη δουλειά μου, νομίζω ότι προσπαθούν να μου την πάρουν, ενώ παλαιότερα ήμουν ανοιχτή απέναντι στην ομαδική δουλειά».

Το να αντιμετωπίσει κανείς τη σιωπή είναι επίσης πολύ δύσκολο, υποστηρίζει η Ανίτα Γουίλιαμς Γούλεϊ, αναπληρώτρια καθηγήτρια Οργανωσιακής Συμπεριφοράς και Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Κάρνεγκι Μέλον. «Αν κάποιος δεν απαντήσει σε κάποιο mail σου, σκέφτεσαι “Τι σημαίνει αυτό;” Είναι δύσκολο να γεμίζεις τα κενά και κάποιες φορές το κάνεις αυτό γεμίζοντάς τα αρνητικά».

Αυτό προκαλεί και φημολογίες.

Ο Μπεν Μπίσμπι, συγγραφέας του βιβλίου The Unashamed Guide to Virtual Management, λέει ότι οι άνθρωποι γίνονται φοβικοί απέναντι στο ενδεχόμενο της όποιας αντιπαράθεσης.

«Αν κανείς δεν έχει μιλήσει για κάτι συγκεκριμένο, θες πραγματικά να είσαι ο πρώτος που αναφέρεται σε αυτό; Οπότε, ρωτάς χαμηλόφωνα τους συναδέρφους σου για να μάθεις αν έχουν ακούσει κάτι σχετικό, αν γνωρίζουν τι συμβαίνει κι έτσι αυτό συνεχίζεται από τον έναν στον άλλον».

Όταν κάποιοι από τους εργαζόμενους επιστρέφουν στο χώρο εργασίας τα πράγματα περιπλέκονται ακόμα περισσότερο, καθώς όσοι συνεχίζουν να εργάζονται από το σπίτι είναι πιο ευάλωτοι στο να εμφανίσουν τη διαταραχή του FOMO (Fear Of Missing Out), του εμμονικού δηλαδή φόβου ότι «χάνουν» όσα συμβαίνουν στο γραφείο. Ότι συμβαίνουν πράγματα χωρίς αυτούς.

«Μικτές ομάδες διαπιστώνουν ότι η επικοινωνία δυσκολεύει πολύ. Υπάρχουν πληροφορίες που οι άνθρωποι που είναι μαζί γνωρίζουν σιωπηρά, αλλά δεν αντιλαμβάνονται τι δεν γνωρίζουν οι άλλοι. Μπορεί έτσι να αναπτύξουν μια εσωτερική υποομάδα, που θα μπορούσε να εξελιχθεί σε “εμείς εναντίον αυτών”» υποστηρίζει η Ανίτα Γουίλιαμς Γούλεϊ.

«Από πού κλείνει αυτός ο διάολος;» – Η νέα δεξιότητα του να… «φεύγεις πρώτος»

Στην εποχή πάντως των τηλεδιασκέψεων και των ομαδικών βιντεοκλήσεων το νέο, εξαιρετικά χρήσιμο επαγγελματικό προσόν που πιθανώς προκύπτει είναι ο χρόνος αντίδρασης στην ολοκλήρωση μιας συζήτησης.

Είναι η ικανότητα, ενώ χαμογελάς κοιτώντας ευθεία την κάμερα του υπολογιστή σου, ταυτόχρονα να τοποθετείς, με τυφλό σύστημα, το βελάκι του mouse σου πάνω στο κόκκινο κουμπάκι τερματισμού της κλήσης, ώστε να είσαι από τους πρώτους που θα προλάβουν να αποχωρήσουν από την ομαδική συνομιλία.

Δεν θες να είσαι πάλι ο τελευταίος που έχει μείνει online με το αφεντικό ή τον πελάτη και πνιγμένος στην αμηχανία να επαναλαμβάνεις μηχανικά «Γεια σας» και «Ευχαριστούμε» μέχρι κάποιος από τους δύο να βρει επιτέλους «από πού κλείνει αυτός ο διάολος», που έλεγαν και οι παλιοί…

Επιστημονική μελέτη πάντως για το συγκεκριμένο προσόν – άγχος δεν έχει υπάρξει ακόμα.

Ρεπορτάζ: Διαμαντής Γιάννης

Για «Το Βήμα»