Θέμα της είναι η μελέτη, ο σχεδιασμός και η κατασκευαστική πρόταση οικισμού-συγκροτήματος προσφύγων για την ειρηνική και εύφορη συλλογική ζωή. Τόπος σχεδιασμού της μελέτης της είναι η Κως και συγκεκριμένα το Λινοπότι, όπου υπάρχουν τα εγκαταλελειμμένα κτήρια του Ιταλικού στρατοπέδου. Αυτή είναι μια πρόταση που περιέχει μια ριζοσπαστική νέα προσέγγιση της σχέσης μας με τους πρόσφυγες και τους μετανάστες με σκοπό την αυτο-διάθεση, την απο-ανάπτυξη, την ενεργειακή και πολιτική αυτονομία.
Η ιδέα της Χατζηφούντα είναι η κατασκευή πρότυπου-προτυποποιημένου οικισμού σε οποιοδήποτε τόπο και τοπίο, άρα και μικρών πόλεων-οικισμών σε κατεστραμμένες, από πόλεμο-φυσικές εκδηλώσεις, περιοχές με τις υψηλότερες παραδοχές κοινής συλλογικής ζωής αλλά και τις ικανότερες τεχνικές ανταποκρίσεις σε ζητήματα ενέργειας και σχέσης με τον καιρό (θέρμανση, σκίαση, δροσισμός). Οι πρόσφυγες -σκέφτηκε, σκεφτήκαμε- θα μπορούν να εισέρχονται σε έναν τόπο συλλογικών διευθετήσεων νοήματος για την κοινή ζωή (κάθετες καλλιέργειες, διατροφική αυτονομία, εργασία, συνελεύσεις, οικονομία της τροφής και των ανταλλαγών, φιλοσοφία της οικονομίας του οικισμού με το περιβάλλον του). Ώστε, όταν επιστρέψουν να εγκαταστήσουν όχι μόνο ένα υλικό υπόδειγμα-παράδειγμα αλλά και ένα φιλοσοφικό-πολιτικό πυρήνα αναμόρφωσης του πολιτισμού (αυτονομία-αυτοδιάθεση, συλλογικότητα, οικολογία).
…Επειδή, λοιπόν, χρειάζεται να οδηγήσουμε ώστε να οδηγηθούμε, να ορίσουμε ώστε να οριστούμε, να τακτοποιήσουμε με αυστηρότητα και ακρίβεια τους στόχους και τα μέσα, πρέπει να εφεύρουμε νέα υπόβαθρα σημασίας. Να δημιουργήσουμε, τα απαραίτητα υπόβαθρα που θα ξεσηκώσουν τον ενθουσιασμό, θα προσελκύσουν τους μεγάλους αριθμούς των ανενεργών συμπολιτών/τισσών μας, εδώ και εκεί, παντού, συνέχεια. Να δημιουργήσουμε κείμενα και εικόνες, τα σημαντικά πειστήρια με τα οποία, εξαιτίας τους, θα διαρρηχθούν πλήρως οι συνθήκες αδράνειας και απάθειας, θα αναμορφωθεί κάθε και όλες οι συνειδήσεις που λιμνάζουν σε ιδεολογικά και φιλοσοφικά τέλματα σημασίας.
…Στο νησί Κως, σε μια μυστική (κάπου εκεί) και δημόσια (εδώ ακριβώς) λεπτομέρεια της επιφάνειάς του, το Λινοπότι, υπάρχουν τα εγκαταλελειμμένα κτήρια του Ιταλικού στρατοπέδου από την εποχή της επικυριαρχίας επί του νησιού. Χώροι, εγκαταστάσεις, καταφύγια για την εκπαίδευση, την ιατρική φροντίδα, τη μέριμνα όσων και όλων των ανθρώπων που χρειάζονταν το πολύ λίγο και το αρκετό, το έκτακτο και το ουσιώδες, το σταθερό έδαφος για το πρώτο βήμα, για να μάθουν να βηματίζουν, για να σηκωθούν όρθιοι, όρθιες, καθώς πρόκειται να επιχειρήσουν την πρώτη, αβέβαιη, ασταθή και άγουρη, ανάγνωση του κόσμου τους.
Εκεί, τότε, στην κατοχή, τον πόλεμο, η ζωή όριζε και περιόριζε την επιθυμία των ανθρώπων. Αν και, εκεί, τότε, ο ορίζοντας, η θέα, μαγνήτιζαν το ενδιαφέρον, συνάρπαζαν τη σκέψη, για το ένα και τα πολλά βήματα που κάποτε θα ήταν δυνατόν να επιτευχθούν. Από το νησί Κως και άλλα νησιά κοντά στην ασιατική ακτή ξεκίνησαν χιλιάδες άνθρωποι και ταξίδεψαν προς την εγγύς ανατολή, τα εδάφη, τους τόπους και τα τοπία της Συρίας. Τη μυθική πόλη Αλέπο (Χαλέπι) αλλά και νοτιότερα έως την Αίγυπτο, τον Λίβανο, την Παλαιστίνη.
Πρόσφυγες, γενναίοι και αποφασιστικοί, άνδρες και γυναίκες, πραγματοποίησαν την έξοδό τους προς την ειρήνη, την ησυχία, τη γαλήνη των απλών και σίγουρων καθημερινών σχέσεων, τη φροντίδα των παιδιών, τη φροντίδα της τακτικής πορείας προς το ακαθόριστο και άστατο μέλλον, μακριά από τον κατακλυσμό του πολέμου.
Ο καιρός πέρασε και ο πόλεμος ρήμαξε εκείνη τη χώρα αλλά και τις μνήμες όσων, τότε, για πολύ, στήριξαν και ενδυνάμωσαν τη ζωή τους και τις ζωές των άλλων. Στο νησί Κως έφτασε η πρώτη ομάδα και ζήτησε, κοιτώντας κατάματα, το άσυλο, την προστασία της. Έφτασε και η επόμενη ομάδα, οι εκατό και οι χίλιοι άνθρωποι. Οι χιλιάδες. Εκεί, στο νησί Κως, οι κάτοικοί του χρειάστηκε να εργαστούν για τη φιλοξενία, την υποδοχή, τις επισκέψεις και τη διαμονή. Εκεί χρειάστηκε να στηριχτούν και να στηρίξουν συλλογικά τις πρώτες και τις επόμενες υποθέσεις τους ώστε να απαντηθούν ερωτήσεις, να εξηγηθεί, να αποκτήσει νόημα και σημασία η ιδέα και οι ιδέες για τη σωτηρία και τη συνέχεια της ζωής των ανθρώπων που γέμισαν αμέσως τα διαθέσιμα εδάφη, τη χώρα, τις καλλιέργειες, τα άδεια κτήρια.
Εκεί, τότε, η κ. Σοφία Χατζηφούντα άρχισε να επισκέπτεται την ιστορία, την προσωπική και κοινόχρηστη ιστορία, να τακτοποιεί σωστά και να διευκρινίζει τις λεπτομέρειες, να διαγνώσκει, να διαβεβαιώνει, να τροφοδοτεί, να αναπτύσσει το περιεχόμενο της πρώτης και της επόμενης παραγράφου μιας αφήγησης, της αφήγησής της, που μπορούσε να οδηγήσει, θα οδηγούσε, στη μεταβολή και ωρίμανση των ιδεών της/μας/τους για τον κόσμο και τον/την άνθρωπο. Εκεί, τότε, για πολύ, από τότε και μετά, φρόντισε και προστάτεψε το σύστημα των σκέψεών της, διέθεσε την ουσία του, περιόρισε τον εαυτό της στην πειθαρχία της έρευνάς της, διέθεσε τον εαυτό της στην πρώτη και τις επόμενες διευκρινήσεις, τις συζητήσεις για τη διαμόρφωση ενός κειμένου, ισχυρού και έκτακτου, τακτικού και βεβαιωμένου, από τη δύναμη των διαλόγων, της δημόσιας κριτικής και ρύθμισής του.
Ένα κείμενο, δόγμα και παιχνίδισμα, εννοιών, σκέψεων, σχεδίων, περιγραφών, φιλοσοφικών και πολιτικών, τεχνικών και αισθητικών διαβεβαιώσεων, προέκυψε από τον κόπο της.
…Την ιδέα, το επιχείρημα της κατασκευής του πεδίου της φιλοξενίας των προσφύγων και ικετών, την ιδέα και τον χειρισμό, τον συνδυασμό, των κληρονομηθέντων κτηρίων και του νέου εύπλαστου, εκτατού, ρυθμικού, πλήρους υποβάθρου σχέσεων αρμονίας, συνεργασίας, συνέπειας και ειρηνικού σκοπού, την ιδέα και την περιγραφή του ενδιάμεσου χώρου αναπόλησης, ευτυχίας, ρεμβασμού και διαμονής στην ησυχία.
Την ιδέα για τη διάθεση της παιδείας για την απο-ανάπτυξη, τις καλλιέργειες, την εφαρμογή των κορυφαίων σχέσεων των ανθρώπων με τη γη, με τους μηχανισμούς και τις τελετές της σποράς, της προσοχής της ζωής των φυτών, της συγκομιδής και των γιορτών γύρω από τα μεγάλα τραπέζια • την ιδέα της αυτάρκειας, της ενεργειακής αυτονομίας, της εμπιστοσύνης στη συλλογική εργασία και το κέρδος των κοινόχρηστων αποτελεσμάτων της • την ιδέα για τη θέα, την πρόταση για τη θέση του σώματος προς τη θέα, το προς εκεί, εκεί, εκεί, πολύ μακριά πίσω από την καμπύλη γραμμή του ορίζοντα • την ιδέα για το μείγμα, τα μείγματα, των πολιτισμών που, έτσι, γι’ αυτό, αναμορφώνουν συνέχεια την επιφάνεια της υδρογείου μας • την ιδέα για τον σκοπό και το επίτευγμα της εξουδετέρωσης της ειδικής και γενικής εφαρμογής βίας από τον τρόπο, τους τρόπους των συνδυασμένων αποπειρών προστασίας της ειρήνης.
Η κ. Σοφία Χατζηφούντα σχεδίασε το πρώτο της σχέδιο και έγραψε την απαραίτητη φράση ώστε να εκκινήσει σωστά η αλληλουχία των πράξεών της. Σχεδίασε ένα σχήμα, γνωστό και άγνωστο. Σχήμα κλωβό, περίγραμμα, σκελετό και υποστήριγμα του πολιτισμού του ανθρωπισμού. Περιέγραψε την τεχνική και μηχανική συνθήκη υπό την εξέλιξη της οποίας από αυτό το πρώτο σχήμα-περίγραμμα θα φυτρώσει, θα αναπτυχθεί, θα εξελιχθεί ο οργανισμός, εδώ και εκεί, οπουδήποτε, ώστε να περιθάλψει, να ησυχάσει τα σώματα και τους τρόπους των φυγάδων.
…Εκεί, στο νησί Κως, εκεί, στη χώρα Yemen, στις θερμότερες των ερήμων της, εκεί στην χώρα Bangla Desh, για να φιλοξενήσει τους ικέτες Royinga, εκεί στη χώρα Kenya, για να στεγάσει χιλιάδες απάτριδες ανθρώπους, εκεί, στο Iraq, στο Pakistan, στο Sikkim, φιλοξενώντας τους ικέτες από το Tibet.
Από αυτή την πρώτη λέξη όχημα και σύστημα, κατασκευή και άσυλο, η κ. Σοφία Χατζηφούντα μπόρεσε να ολοκληρώσει ένα ανολοκλήρωτο στις προθέσεις και τακτικές έργο κορυφαίας σημασίας. Ο κύβος, η λέξη της, περιλαμβάνει και υποστηρίζει ό,τι χρειάζεται για όσο χρειάζεται.
Ένα δωμάτιο για τη γυναίκα και ένα ακόμη για την οικογένεια, ένα δωμάτιο για την ησυχία και ένα ακόμη για την προστασία από τον ήλιο και τη βροχή. Ένα στέγαστρο και μία αυλή όπου οι σκιές βοηθούν και ησυχάζουν τη σκέψη. Ένα τραπέζι και όσα καθίσματα χρειάζονται, για όσο χρειάζονται, ώστε ο άνδρας και η γυναίκα να διηγηθούν, να θρηνήσουν, να ζητήσουν, να μείνουν στη σιωπή τους, καθόσον προστατεύονται από τις παρουσίες των συντρόφων τους. Μια σκάλα για να ανέβουν στον χώρο και τους χώρους όπου μπορούν να μείνουν και να αναπολήσουν, να αφήσουν το σώμα τους να φωλιάσει σε ένα σώμα, να αγκαλιάσουν και να αγκαλιαστούν, να κοιτάξουν στην ησυχία του μεσημεριού και του δειλινού προς εκείνο το κάθε εκεί και να αναπολήσουν ή να ξεχάσουν, να απολύσουν τη διάθεσή τους· να κατέβουν, κάτω από το έδαφος, ώστε να αποσυρθούν στα υπόλοιπα των σκέψεων, να διαθέσουν τις τελευταίες φράσεις της ημέρας πριν τον ήσυχο ύπνο· να περιορίσουν τους εαυτούς από την απεριόριστη θέα και τον καιρό ώστε να ασχοληθούν με τη σημασία μιας ανάμνησης, μιας σημαντικής λεπτομέρειας της εξόδου τους, που κάποτε, ίσως αν συμβεί, όταν θα συμβεί, θα διευκολύνει την τελετή και την πειθαρχία του γυρισμού.
…Εκεί, στους χώρους, τις λεπτομέρειες, τις διαβάσεις, τις αυλές και τις στάσεις, τις ανόδους και τις καθόδους των ανθρώπων που δεν είναι, όπως λέει, όπως εννοεί, όπως επιμένει, τα υποκείμενα της άστατης, υποκριτικής και βίαιης στην ουσία της βοήθειας αλλά οι προσωπικότητες που σε λίγο, στο λίγο της περιόδου όπου θα ησυχάσουν και θα παιδευτούν με τις σκέψεις και τη μαθητεία τους, θα ανορθωθούν, θα υψωθούν. Γίγαντες εφαρμοστές άντρες και γιγάντιες σοφές γυναίκες που θα κοιτάξουν γενναία προς τους τόπους τους.
Γενναία. Ελεύθεροι, ελεύθερες, από τους περιορισμούς της τυποποιημένης φτωχής σκέψης για τη ζωή, απελευθερωμένοι/-ες, εδώ και εκεί, σε αυτόν τον τεχνικό-εκπαιδευτικό θύλακα γεγονότων, σε κάθε παρόμοιο, όμοιο, θύλακα, οπουδήποτε στην υδρόγειο πραγματοποιηθεί και ενεργοποιηθεί. Διότι έτσι και γι΄ αυτό σχεδιάστηκε. Συμβατό και ασύμβατο, τεχνικά απλό και σύνθετο, αισθητικά βέβαιο και ασφαλές, φιλοσοφικά αρκετό όπως τα δείγματα και τα σπαράγματα της φιλοσοφίας που ρυθμίζουν σωστά τη συλλογική ζωή για αιώνες.
Εκεί, λοιπόν, στην οικία, το άσυλο, τον σωτήριο τόπο για την άσκηση στη μαθητεία, την παράδοση του σώματος και της σκέψης στη γαλήνια ειρηνική ζωή, το ιδεώδες πεδίο βάφτισης σε κάθε και όλες τις κατακτήσεις του πολιτισμού, θα αποδοθεί το χρέος του κόσμου μας· του βίαιου, βάρβαρου, αγριοτάτου κόσμου της Ευρώπης που κατασπαράζει συστηματικά τους τόπους και τα τοπία τους· τους χώρους, τους χρόνους και τις σχέσεις των ανθρώπων.
Εκεί, στο εσωτερικό των παλαιών κτηρίων της Ιταλικής κατοχής που ήδη, λέει, σχεδίασε και υπερασπίζεται, η κ. Σοφία Χατζηφούντα θα απαλυνθεί ο πόνος του σώματος και του νου… Μετά, αμέσως ή αργότερα, στον ενδεδειγμένο χρόνο της διάθεσης κάθε άνδρα και γυναίκας, θα αρχίσουν οι περίπατοι και οι επισκέψεις στους Κήπους.
Στους Κήπους θα διαλυθούν οι υπόλοιποι φόβοι, ό,τι έμεινε από τις αμυδρές αναμνήσεις της βίας, των αβέβαιων επικίνδυνων πορειών, των βημάτων που οδηγούσαν και δεν οδηγούσαν στο οριστικό και το αόριστο καταφύγιο. Στους Κήπους θα ησυχάσουν οι άνθρωποι, θα κοιτάξουν ο ένας τον άλλο, θα ξεκινήσουν την πρώτη και όλες τις επόμενες συζητήσεις. Εκεί, στους κήπους, στα μικρά συντριβάνια, στις δεξαμενές του νερού για το πότισμα θα ποτιστεί το σώμα τους. Εκεί, στους Κήπους, τους παραδείσους των παραδόσεων της εγγύς και της μέσης Ανατολής, θα εγκαταλειφθεί σωστά ο εαυτός που υπέφερε και περιηγήθηκε σπάταλα σε ερήμους σημασίας και νοήματος και θα κτιστεί η προσωπικότητα του έμπειρου οδηγού άνδρα πολίτη του κόσμου, της στοχαστικής και βέβαιης κατασκευάστριας των κόσμων που μέλλεται να δημιουργηθούν στα εδώ και τα εκεί της υδρογείου.
Στους Κήπους, εκεί, μας είπε, σχεδιάζοντας και περιγράφοντας τη δόξα τους, η κ. Σοφία Χατζηφούντα, θα συναντήσουν και θα συναντηθούν με τον πρωϊνό ήλιο, τη μεσημεριανή βροχή, τη δροσιά του απογεύματος, τις πρώτες ασταθείς σκιές και τις επόμενες βαθιές λίμνες σκοταδιού που δεν κρύβουν τίποτε θανάσιμο, κανέναν κίνδυνο θανάτου. Όπως γινόταν και γίνεται ακόμη στους τόπους τους· στους τόπους και τα τοπία της χώρας Syria, στη χώρα των Κούρδων, τη χώρα Iraq και τη χώρα Afganistan.
Στους κήπους θα χαιρετηθούν και θα χαιρετήσουν τις εύφορες συναντήσεις τους, την έκπληξή τους για το είναι του παρόντος σκοπού και το ατελές πάθος του παρελθόντος τους που ήδη εξασθενεί και περιορίζεται, για το πάθος των γνώσεων που ήδη θησαυρίζουν και σχολιάζουν, που ήδη, έκθαμβοι και σημαντικοί, λαμπρές και σίγουρες, τακτοποιούν και επαληθεύουν, επισημαίνουν και σημειώνουν, μαθαίνουν, βυθίζονται και απολαμβάνουν στην ακατάπαυστη φροντίδα τους, τις γνώσεις, για τον εαυτό, την ομάδα, τον πλανήτη, την πολιτική φιλοσοφία, την οικολογία, την διακυβέρνηση της αυτο-διεύθυνσης, την αυτάρκεια των οικισμών, την κλίμακα και τη σημασία της διαφύλαξης της ισορροπίας των οικοσυστημάτων, την περιποίηση του σώματος, των σχέσεων, των φυτών και των ζώων, την περιποίηση της εκπαίδευσης στη λιτή αφθονία, την ήπια και ισχυρή τεχνολογία, τις επιστήμες, την έρευνα.
Εκεί, λοιπόν, στον βορρά αυτού του τόπου απόλυσης και αναγέννησης, ορισμού και βάφτισης στις ιδέες ενός νέου μοντέλου πολιτισμού, ήπιου, σοφότερου, γενναιότερου, ειρηνικού και αλληλέγγυου, θα ασκηθούν στις προστατευμένες από τον καιρό καλλιέργειες, τις θεραπείες των φυτών από την τυχαιότητα των καιρικών φαινομένων, την αδιάσπαστη προσοχή στη μελέτη των λεπτομερειών της φυτικής παραγωγής και της ολοκληρωμένης περιβαλλοντικής συσχέτισης, την ακρίβεια των ποσοτήτων και τη διάθεση της παραγωγής ώς δείγμα και υπόδειγμα σοφίας της οικονομίας, την άσκηση στη μαθητεία της αισθητικής που εκπηγάζει και διαμορφώνεται στα ποικίλα σχήματα, τις ανεπαίσθητες και ισχυρές αποχρώσεις, τη μηχανική των φυτικών εκδηλώσεων.
…Η κ. Σοφία Χατζηφούντα περιηγήθηκε και έμαθε πολλά για τη βία. Έφυγε μακριά από τις συμβάσεις της τυποποιημένης μαθητείας στην περιορισμένη και την ένδοξη αρχιτεκτονική.
…Γι’ αυτό, για τη γιορτή του μέλλοντος, τότε, επιτεύγματός της χρειάστηκε να συμπλακούμε σε αδιάκοπες συζητήσεις, σε επισημάνσεις, φυγές, συμπτώσεις ιδεών και κριτικές περιπλανήσεις. Χρειάστηκε να ζητήσουμε τη βοήθεια των στοχαστών που επιχείρησαν και επιχειρούν σθεναρά να εντοπίσουν και να κατασκευάσουν ένα πλήρες και σταθερό υπόβαθρο ιδεών, τεχνικών και φιλοσοφικών επισημάνσεων που να απαντούν σε ό,τι χρειάζεται και μπορεί να απαντηθεί. Βρέθηκε, θέλοντας-μη θέλοντας στο κέντρο των σημαντικών πηγών της κρίσης του βαρβαρότερου μοντέλου πολιτισμού που εξαπολύθηκε στο μέσο του εικοστού αιώνα. Και, με τον τρόπο της, τον ευφυή, ακούραστο, τρόπο της, μπόρεσε να συνδυάσει, να αγαπήσει, δηλαδή, τις αντιφάσεις και τα φαινόμενά του. Απάντησε με σαφήνεια και ακρίβεια εκθέτοντας την κορυφαία ιδέα της για μια ειρηνική, σοφή ρύθμιση του βιαιότερου όλων των συμπτωμάτων της θέσης μας. Στο εδώ των υποχρεώσεών μας.
Για τους και τις ικέτες και υποτελείς στη βία της φιλανθρωπίας ανθρώπους πρότεινε και τακτοποίησε στο χώρο και το χρόνο ένα άσυλο εκπαίδευσης, γαλήνιας ζωής, ειρήνης και ανάδυσης στον κόσμο της σκέψης, της αυτεπίγνωσης, της παιδείας στην τεχνική και τον στοχασμό· ανάδυσης στον κόσμο των επιδιώξεων, των επιτευγμάτων της επιστήμης και της τεχνολογίας, τον κόσμο της πολιτικής φιλοσοφίας, της αυτο-διεύθυνσης των κοινοτήτων, του κοινοτισμού των χειριστών και υπερασπιστών των ανθρώπων που ήδη, τώρα και βαθιά στο μέλλον, οι άνδρες και οι γυναίκες, οι νέοι, οι νέες και οι γηραιότεροι μεταφορείς και σπορείς της γνώσης, θα διαχειρίζονται τα εύφορα εμβαδά των εδαφών τους, θα παρατηρούν, θα μετρούν και θα αφουγκράζονται τη γη και τον καιρό, τα ποτάμια, τις λίμνες και τα παράλια, τη θάλασσα, κάθε έκταση της υδρογείου μας.
Θα κατασκευάζουν τα βάθρα και θα μετρούν, θα χρησιμοποιούν σωστά, την επαρκή και διαρκή ανανεώσιμη ενέργειά τους. Θα ακολουθούν και θα προστατεύουν τα δίκτυα των επικοινωνιών που ήδη διασυνδέουν κάθε περιοχή του πλανήτη, θα προστατεύουν την παραγωγή και τη διανομή, τα δίκτυα των εφοδίων, των στοχαστικών και των υλικών απαραίτητων μεριστών δειγμάτων της προόδου τους, σταθεροποιώντας τη ζωή σε λιτή αφθονία, επιμερίζοντας τον μόχθο και τη χαρά, μοιράζοντας όσα χρειάζονται.
Τι όραμα…!
Πηγή: https://www.aftoleksi.gr
*Σοφία Χατζηφούντα, μέλος της τοπικής οργάνωσης του Ξεκινήματος (αδελφή οργάνωση της ΝΕΔΑ στην Ελλάδα), στην Κω και της ομάδας «Παρέμβαση» που οργανώνει δράσεις αλληλεγγύης σε πρόσφυγες και μετανάστες.
**Ιορδάνης Στυλίδης, Απόφοιτος της σχολής Αρχιτεκτόνων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Αναπληρωτής καθηγητής, του τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Λεζάντες:
Φωτό Καταφύγιο: Γενικό διάγραμμα του «Καταφυγίου για την Ειρήνη».
Φωτό Καταφύγιο 1: Κάθετες καλλιέργειες
Φωτό Καταφύγιο 2: Απεικονίσεις των χώρων-λειτουργιών των καθέτων καλλιεργειών και του οικισμού των προσφύγων που μπορεί να εκταθεί σε κάθε διεύθυνση και να προσαρμοστεί σε κάθε περιβάλλον. Προοπτικά: Σοφία Χατζηφούντα
Φωτό Καταφύγιο 3: Απεικόνιση των κήπων Χώρων θεραπείας και στοχασμού, άσκησης της σκέψης και της νοσταλγίας. Προοπτικό: Σοφία Χατζηφούντα
