Μετά το τέλος των σπουδών του, όπως λέει μια προφορική παράδοση, θέλοντας να διευρύνει τον κύκλο των γνώσεων του, φεύγει για την Αίγυπτο και παραμένει εκεί τρία χρόνια. Στην Μέμφιδα όπου βρισκόταν ο μεγαλύτερος ναός του Σέραπη, θεού θεραπευτή, εκπαιδεύεται στην παρατήρηση και τη διάγνωση. Μυήθηκε, όπως είπαν και για τον Πυθαγόρα, στην ιερατική σοφία και στη γνώση των γραφών. Εξέτασε αρρώστους με παράξενες αφρικανικές αρρώστιες που ήταν άγνωστες στην Ελλάδα και μελέτησε την τέχνη της ερμηνείας των ονείρων. Αυτά ανήκουν στην προφορική παράδοση[1]. Επιστρέφοντας στην Κω παντρεύεται με μια νέα καπέλα από αρχοντική οικογένεια και αποκτά μαζί της τρία παιδιά. Δύο αγόρια, το Θεσσαλό και τον Δράκοντα και μια κόρη της οποίας το όνομα δε διασώθηκε. Ξέρουμε μόνο ότι παντρεύτηκε τον μαθητή του πατέρα της Πόλυβο. Την πληροφορία την έχουμε από τον άλλο μεγάλο γιατρό της αρχαιότητας τον Γαληνό[2]. Από τους δύο γιούς του, ο πιο γνωστός σε μας είναι ο Θεσσαλός, ο οποίος σύμφωνα με τον «Πρεσβευτικό» συνόδεψε τα αθηναϊκά στρατεύματα, ως γιατρός, κατά την εκστρατεία της Σικελίας. Μετά την επιστροφή του, ήλθε στην Κω για να παντρευτεί και να κάμει παιδιά. Ο Γαληνός μας πληροφορεί ότι τον περισσότερο καιρό τον περνούσε σε ταξίδια, αφού είχε σχέσεις με τον βασιλικό οίκο της Μακεδονίας, που βασιλιάς τότε ήταν ο Αρχέλαος.
Ο Θεσσαλός πέθανε, όπως και ο πατέρας του, σε ξένο τόπο μακριά από την Κω. Και ενώ ο πατέρας του θάφτηκε μακριά από την πατρική γη, οι στάχτες τού Θεσσαλού ξαναγύρισαν στην Κω, όπως μας μαρτυρεί μια επιγραφή που βρέθηκε στο νησί.
Συ που άξιος των προγόνων σου είσαι
η πατρική γη, Θεσσαλέ, σε δέχτηκε
μετά το θάνατό σου[3].
Για τον δεύτερο γιο, τον Δράκοντα, οι πληροφορίες είναι ακόμα πιο περιορισμένες. Κατά την ιπποκρατική παράδοση, όταν διαρκούσε ο λοιμός που χτύπησε τους βαρβάρους από το βορρά, στάλθηκε από τον πατέρα του στον Ελλήσποντο[4].
Ο Ιπποκράτης αφιερώνει όλες του τις δυνάμεις στην ανάπτυξη της ιατρικής σχολής που ο ίδιος ίδρυσε στην Κω. Σχεδόν σε όλα τα συγγράμματα της Ιπποκρατικής Συλλογής, ο αναγνώστης εντυπωσιάζεται από την ποιότητα της σκέψης, από την φροντίδα για την εξέταση της λεπτομέρειας, από την πληρότητα των ιδεών. Για την υγεία του, ο άνθρωπος εξετάζεται σε όλες τις διαστάσεις. Ο σημαντικός ρόλος της φύσης φτάνει μέχρι την εξέταση των αστερισμών που καθορίζουν τις εποχές στη διάρκεια του έτους. Οι ιδέες είναι δεμένες μεταξύ του ανθρώπου και του απέραντου κόσμου. Έτσι παρά την αρχαιότητά της, αυτή η ιατρική της σχολής, παραμένει ζωντανή και ανοιχτή μέχρι τις μέρες μας.
Ο Μέγας Ιπποκράτης έζησε πολλά χρόνια. Η παράδοση το επιβεβαιώνει. Η ακμή της δημιουργίας του όμως πρέπει να υπολογιστεί στη δεκαετία του 410 με 400 π.X. Είναι γύρω από την περίοδο αυτή που εμφανίστηκαν τα σπουδαιότερα από τα έργα του, τα πιο δυνατά και τα πιο εντυπωσιακά της Συλλογής. Αυτό τον καιρό είναι γραμμένα και τα: «Επιδημίες το πρώτον και Επιδημίες το τρίτον» που αποτελούν το ημερολόγιο της Σχολής.
Μέσα στο τελευταίο μισό του 4ου αιώνα η σχολή αναπτύχθηκε παρά την πίεση μιας ιατρικής πιο ατομικιστικής, της οποίας ο Διοκλής από την Κάρυστο ήταν ένας τυπικός εκπρόσωπος. Τώρα τα χρόνια της ελληνιστικής εποχής άρχισαν και η κληρονομιά του Ιπποκράτη θα συνεχιστεί από τους μαθητές του, της Σχολής της Κω.
Πιστεύουμε ότι θα μπορέσουμε να δώσουμε το ηθικό μέγεθος του Ιπποκράτη. Μας φαίνεται ότι η φυσιογνωμία του προβάλλει ζωντανή. Υποθέτουμε όμως ότι το μεγαλείο του Ασκληπιάδη από την Κω που άφησε το αγαπημένο του νησί για να γυρίσει όλη την Ελλάδα και να μελετήσει τους τόπους, τον αέρα, τα νερά και τη σχέση τους με την ασθένεια και την υγεία, παραμένοντας για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε άλλες πόλεις, πραγματοποιούσε κάθε φορά ένα σοβαρό ιατρικό επίτευγμα.
Μετά την καταστροφή της Αστυπάλαιας, της αρχαίας πρωτεύουσας, στην ίδια σχεδόν τοποθεσία αναπτύχθηκε ο μεγαλύτερος και σημαντικότερος δήμος του νησιού, ο Δήμος των Ισθμιωτών. Από το δήμο αυτό, μετά τον “συνοικισμό” της νέας πρωτεύουσας, που πραγματοποιήθηκε το 366 π.Χ., η οικογένεια των Ασκληπιαδών μετέφερε στη νέα πόλη τη λατρεία του Ασκληπιού και την ιατρική γνώση. Αυτοί που πρέπει να ήταν διάδοχοι του Ιπποκράτη στη ιατρική σχολή του, ασφαλώς θα πρωτοστάτησαν στην ίδρυση του νέου Ασκληπιείου και θα καθιέρωσαν την επιστημονική ιατρική που διδάχτηκαν από τον πρόγονό τους, σε αντίθεση με τις μεθόδους που εφαρμόζονταν σε άλλα Ασκληπιεία που βασιζόντουσαν στο θαύμα, τη μαγεία και την εγκοίμιση.
Πριν όμως χτιστεί το Ασκληπιείο, περίπου στα μέσα του 4ου αιώνα π.χ., μέσα σε ένα αρχαίο άλσος από κυπαρίσσια, το οποίο ήταν αφιερωμένο στο θεό Απόλλωνα τον Κυπαρίσσιο, είχε αρχίσει η λατρεία του θεού, αφού αρχικά ανεγέρθηκε ένας βωμός προς τιμήν του. Αυτοί που πρωτοστάτησαν στη λατρεία του θεού πρέπει να ήταν οι Ασκληπιάδες του Ισθμού.
Όποιος ενδιαφέρεται να μελετήσει τις απαρχές της ιατρικής επιστήμης, τα μοναδικά αρχαία κείμενα που θα συναντήσει είναι η Ιπποκρατική Συλλογή. Αν και η έρευνα σταματά σ’ αυτή τη συλλογή, δεν πάει να πει ότι στο παρελθόν δεν είχαν γραφεί και άλλα ιατρικά κείμενα. Απλά έχουν πια τώρα χαθεί ή καταστραφεί, παραμένουν όμως μικρά διάσπαρτα αποσπάσματα, χωρίς συνοχή, σαν μάρτυρες της ύπαρξής τους.
Μόνο τα έργα του Ιπποκράτη διέφυγαν από την καταστροφή κι αυτά από μια ευτυχή συγκυρία. Και πάλι, μετά από τα Ιπποκρατικά έργα, υπάρχει ένα κενό, το οποίο συνεχίστηκε μέχρι την ίδρυση της ιατρικής σχολής της Αλεξάνδρειας. Τα έργα των άλλων γιατρών που έζησαν από την εποχή του Ιπποκράτη ως την ίδρυση της σχολής της Αλεξάνδρειας έχουν χαθεί οριστικά, εκτός από αναφορές σε αυτά από ορισμένους μεταγενέστερους συγγραφείς. Πάντως, το γεγονός της διάσωσης των Ιπποκρατικών έργων έκαμε να δυναμώσει η λάμψη και το ενδιαφέρον τους για τους ερευνητές που μελετούν και ψάχνουν στα ερείπια της αρχαίας σοφίας.
Η Ιπποκρατική συλλογή, διαδέχτηκε μια μακρά περίοδο προσπαθειών και αναζητήσεων της ιατρικής τέχνης, που δεν ήταν καθόλου άκαρπη, και μάζεψε κληρονομιά που τα ίχνη της έχουν χαθεί στους αιώνες που προηγήθηκαν. Κατά την παράδοση τα συγγράμματα που προορίζονταν για έκδοση, δεν αναμείχτηκαν με τα έργα του Ιπποκράτη. Μετά το θάνατό του, ο γιος του Θεσσαλός, είχε διατηρήσει τις σημειώσεις του πατέρα του που τις συγκέντρωσε και προχώρησε στην έκδοσή τους.
Πληροφορίες για την ελληνική ιατρική πριν τον Ιπποκράτη αντλούμε από τρεις πηγές. Η πρώτη έχει να κάμει με τις συντεχνίες των ιερέων γιατρών που υπηρετούσαν στα ιερά του Ασκληπιού, τους γνωστούς Ασκληπιάδες.Η δεύτερη μας δίνει πληροφορίες μέσα από τα έργα των φιλοσόφων και φυσιολόγων που μελετούσαν τη φύση και μέσα στο πλαίσιο των μελετών τους προσθέσανε και τη μελέτη του ανθρωπίνου οργανισμού, καθώς και την προέλευση των ασθενειών. Την τρίτη τη συναντούμε μέσα στα γυμναστήρια και τις παλαίστρες, εκεί όπου οι γυμνασίαρχοι, υπεύθυνοι αυτών των ιδρυμάτων, φρόντιζαν για τις ασκήσεις, την υγεία και τη δίαιτα των αθλούμενων.
ΤΕΛΟΣ 2ου μέρους
[1] Marcel Martiny, Hippocrate et la Medecine, Librairie Arteme Fayard, σελ.63.
[2]Γαληνός, υπόμνημα στο περι Φύσιος Ανθρώπου (Προοίμιο).
[3]Jacques Jouanna, Hippocrate, Eκδ. Fayard, 1992, σελ.53.
Η επιγραφή αυτή δημοσιεύτηκε από τον R. Herzog, στο Die Grab schrift des Thessalos von Kos, Quellenund Studien zur Geschichteder Naturwissen schaftundder Medizin, Bd. 3, Heft, 4 σελ.54-58.
[4]Jacques Jouanna, Hippocrate, Εκδ. Fayard, 1992, σελ.53.
