Για την χαμένη τιμή του δημοσιογράφου μέσα στην θορυβώδη ειδησεογραφία

Εφημερίδα Σταθμός

Του Ηλία Καραβόλια

«Στο μέλλον για να κάνεις μια χώρα αποικία δεν θα στέλνεις τα τανκς αλλά θα παίρνεις τα data» (Yuval Noah Harari)

«Αν ένα πρωί περπατήσω επάνω στο νερό, την άλλη μέρα οι εφημερίδες θα γράφουν: ο Πρόεδρος δεν μπορεί να κολυμπήσει» (Lyndon Johnson, π. Πρόεδρος ΗΠΑ)

Ας φανταστούμε τον αμερικανό πρώην πρόεδρο να διαβάζει σήμερα τις αναρτήσεις στο Facebook και στο X. Να βλέπει φωτογραφίες και selfies στο Instagram και στο TikTok. Σίγουρα δεν θα μπορούσε να κατανοήσει τον ρόλο του δημοσιογράφου ούτε φυσικά τον ρόλο των fake news. Σήμερα δεν μπορούμε εύκολα να οριοθετήσουμε την επίδραση των social media και των περιεχομένων τους στον ρόλο και τον λόγο του επαγγελματία δημοσιογράφου. Είναι δεδομένο ότι σχεδόν οι πάντες που έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και στα ΜΚΔ ουσιαστικά «δημοσιολογούν». Εκφράζουν δηλαδή το ατομικό δικαίωμα στην έκφραση άποψης και θέσης για τα δρώμενα και το γίγνεσθαι. Ταυτόχρονα όμως έχουν την ευκαιρία να προβάλλονται, να εκτίθενται, να δημοσιοποιούν στοιχεία της προσωπικής τους ζωής, του μύχιου ατομικού βίου, της ιδεολογίας και γενικότερα της υποκειμενικότητας τους. Και φυσικά να παράγουν με το ψηφιακά τους αποτυπώματα υπέρ ολιγοπωλίων στον καπιταλισμό της επιτήρησης, το συμπεριφορικό τους πλεόνασμα (Zuboff). Αυτή ακριβώς η εμπλοκή του ατομικού μικρόκοσμου με τον μακρόκοσμο είναι που μεταλλάσσει ολοένα και περισσότερο τα social media σε «ειδησεογραφικά» καλειδοσκόπια, σε δωρεάν «παγκόσμιες εφημερίδες». Είναι αναμφισβήτητο ότι έχει «αλλοιωθεί» η φυσιογνωμία του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Δηλαδή μέσα στον υπερπληθωρισμό απόψεων και «αναλύσεων» έχει μεταλλαχθεί η φύση της δουλειάς ενός ρεπόρτερ ή ενός επιστημονικού αναλυτή. Δεν υπάρχει πλέον ο «δημοσιογράφος» όπως τον ξέραμε πριν το διαδίκτυο άσχετα αν ο ρόλος του παραμένει πάντα ο ίδιος. «Στην εξέλιξη του ανθρώπου, διαχρονικά, ο ρόλος του δημοσιογράφου δεν άλλαξε ποτέ. Και δεν αλλάζει. Αλλάζουν τα μέσα στα οποία εκφράζεται. Το ηθικό φορτίο του δημοσιογραφικού λόγου πρέπει να παραμένει πάντα ακέραιο. Όταν ο ρεπόρτερ κοιτάει στα μάτια τον άνθρωπο για τον οποίο θα εγείρει στην κοινωνία ερώτημα, η εμπειρία και το ηθικό του απόθεμα, πρέπει να λειτουργήσουν» (βλ. Πληροφόρηση: Ο Άυλος Χρυσός του 21ου αιώνα, Κώστας Τσαρούχας, εκδόσεις Αλήθεια, 2009).

Η πραγματικότητα δείχνει ότι αυτά τα ηθικά αποθέματα έχουν πάψει να λειτουργούν. Στο facebook πχ, αλλά και γενικότερα στα social media, οι εύκολες γενικεύσεις, οι ατεκμηρίωτες κριτικές, τα επιφανειακά συμπεράσματα, δίνουν και παίρνουν με αστραπιαίες ταχύτητες. Η υπερδικτύωση και η υπερσυνδεσιμότητα ολοένα και περισσότερων ανθρώπων προκαλούν «ηθικό πανικό» και διαστρεβλώνουν την προσέγγιση της «αλήθειας»: τίποτα δεν ορίζεται, τίποτα δεν ισχύει, όλα επιτρέπονται. Οι ειδήσεις δεν προβάλλονται στον κόσμο πλέον μόνο με βάση την αναλυτική ικανότητα ή την εκπαιδευτική επάρκεια του επαγγελματία δημοσιογράφου πάνω στο «συμβάν», στο «γεγονός» (και φυσικά δεν αναφέρομαι απλά στο γνωστό φαινόμενο των fake news). Έχει ουσιαστικά εκτοπιστεί (μερικώς) ο δημοσιογραφικός λόγος και το αληθινό ρεπορτάζ από την υποκειμενική προσέγγιση και το «θεαματικό» (βλ «Η κοινωνία του θεάματος, Guy Debord, εκδόσεις Μεταίχμιο, 2016).

Μια εικόνα, μια φωτογραφία, μια selfie μπορούν κάλλιστα να μοιάζουν μέσα στο μυαλό, αλλά και στο φαντασιακό, ακόμη και αυτού του ίδιου του δημοσιογράφου, ως ένα ακόμη «συμβάν» Και εδώ ακριβώς είναι που οι αντιστάσεις του δημοσιογράφου γίνονται μείζον ζητούμενο. Δηλαδή η προ-οριοθέτηση των δικών του ερευνητικών και πρακτικών της παρουσίασης του συμβάντος. Ο επαγγελματίας δημοσιογράφος, αυτός που εργάζεται είτε σε έντυπα είτε σε τηλεοπτικά ΜΜΕ είτε το στέλεχος ειδησεογραφικών sites, προσπαθεί καθημερινά να αποδώσει τα γεγονότα, να μεταφέρει την είδηση και να περάσει την πληροφορία στο κοινό του. Αλλά ταυτόχρονα αγωνίζεται να αποκοπεί όσο το δυνατόν περισσότερο από την «διεκπεραιωτική δημοσιογραφία». Ενώ μεγαλώνει η επικράτεια των πηγών (αφού ο διαδικτυακός υπερπληθωρισμός καταγραφής συμβάντων είναι δυνητικά «άπειρος») τελικά κυριαρχεί μαζικά η «αναπαράσταση» της είδησης, δηλαδή το συμβολικό της σημαινόμενο. Την ίδια στιγμή που το «προσομοιωτικό περιεχόμενο» της πληροφορίας «εξασθενεί» αυτό το ίδιο το συμβάν, και πρωτίστως τα κοινωνικά σημαίνοντα. Ο επαγγελματίας καλείται να «προσπεράσει» το μεγάλο βουνό εκείνης της «θορυβώδους ειδησεογραφίας». Να παραμένει πάντα εντός του εδάφους του, εντός του δημοσιογραφικού του λειτουργήματος που δεν επηρεάζεται από εκείνη την «υποκειμενική» προσέγγιση του ως απλός χρήστης στα ΜΚΔ, εκεί δηλαδή που η πληροφορία διακινείται και ερμηνεύεται με βάση τις ιδεολογικές πεποιθήσεις, τις εμμονές και πολλές φορές τις μύχιες επιθυμίες του «εθισμένου» χρήστη…