Η ανακοίνωση και τα μέτρα του επόμενου καιρού προκάλεσαν σοκ, κατάπληξη. Το βασικό άγχος που διακινήθηκε αφορά στον φόβο του θανάτου, θεμελιώδη στους ανθρώπους. Μια τέτοια κρίση φέρνει στην επιφάνεια τις βασικές ορμές ζωής και θανάτου, επιβίωσης και καταστροφής, και λειτουργεί κάποιες φορές τραυματικά, δηλαδή έρχεται αναπάντεχα και ξεπερνά τις συνήθεις ψυχικές άμυνες (μηχανισμοί λειτουργίας του εγώ) που διαθέτει το άτομο για να ανταπεξέλθει. Μοιάζει με ρήξη με το πραγματικό, σαν να χάνεται το αίσθημα συνέχειας εαυτού.
Οι άνθρωποι δεν μπορούμε να αναπαραστήσουμε το τέλος μας, δυσκολευόμαστε να το φανταστούμε και συνήθως δεν θέλουμε να γνωρίζουμε τίποτα για αυτό. Αντίθετα ένας επικίνδυνος, εύκολα μεταδιδόμενος ιός μας φέρνει αντιμέτωπους με την ευαλωτότητα της ζωής. Και όταν οι συνήθεις άμυνες αποτυγχάνουν ο ψυχισμός επιστρατεύει αρχαιότερους στην ανάπτυξη μηχανισμούς, όπως η άρνηση, όπου ένα στοιχείο της πραγματικότητας που προκαλεί ανυπόφορο άγχος απορρίπτεται, ακυρώνεται. Έτσι στην αρχή της κρίσης κάποιες φορές η ασθένεια υποτιμήθηκε, συγκρινόμενη με μια απλή γρίπη, ενώ υπήρξαν πολίτες που αρνήθηκαν να εφαρμόσουν τα μέτρα προστασίας και απαγόρευσης συνάθροισης.
Έπειτα η αβεβαιότητα είναι χαρακτηριστική της σύγχρονης κρίσης. Σχετίζεται με την περιορισμένη (και κατά καιρούς αντιφατική) πληροφόρηση τους πρώτους μήνες, όπως και με το χαρακτήρα του άγνωστου, του ξένου. Ακόμα με τις ριζικές αλλαγές στην καθημερινότητα, που δίνουν νέα διάσταση στο χρόνο, ο οποίος επιβραδύνεται, και εμποδίζουν να κάνουμε σχέδια για το άμεσο μέλλον.
Μελετητές της ψυχολογίας της πανδημίας δυσκολεύονται να προβλέψουν τις συνέπειες της, ενώ θεωρούν βασικό παράγοντα για τη διατήρηση της ψυχικής υγείας την ανθεκτικότητα, τις αντοχές του κάθε ατόμου ως προς το άγχος, καθώς και τις στρατηγικές που θα υιοθετήσει.
Λειτουργικές λύσεις θα ήταν η έκφραση, η εκτόνωση του άγχους (με άσκηση, δραστηριότητες που δίνουν χαρά) και η προσπάθεια προσαρμογής στις νέες συνθήκες, λ.χ. με οργάνωση ενός βασικού καθημερινού προγράμματος και αναζήτηση νέων ενδιαφερόντων. Η εμπειρία άλλωστε δείχνει ότι οι άνθρωποι διαθέτουμε αποθέματα δυνάμεων και ικανότητες που βοηθούν στην επιβίωση και την ανάκαμψη.
Από την άλλη πλευρά κυρίαρχο συναίσθημα είναι και η θλίψη. Σχετίζεται με απώλειες που υφίστανται ορισμένοι άνθρωποι αυτή την εποχή (πένθος, ανεργία, διαζύγιο) και απώλειες πρωτόγνωρες για όλους στη διαπροσωπική επαφή: το άγγιγμα, η χειραψία, το αγκάλιασμα γίνονται ξαφνικά απαγορευμένα και δυνητικά επικίνδυνα. Χάνεται το αυθόρμητο, επικρατεί αμηχανία ή και δυσπιστία στις κοινωνικές συναλλαγές, όπως κι ένα αίσθημα παράδοξου, ανοίκειου.
Οι αντιδράσεις κι εδώ ποικίλουν, ανάλογα με την προσωπικότητα. Μπορεί να πάρουν την μορφή μιας αντίρροπης, μανιακής άμυνας, με υπερκινητικότητα, υπερβολική δραστηριοποίηση. Ή τη μορφή της προβολής, όπου το άτομο εξορίζει από τον εαυτό και εντοπίζει στον άλλο επιθυμίες και συναισθήματα, όπως επιθετικά, παρανοϊκά: ο άλλος γίνεται επικίνδυνος για τη μετάδοση του ιού, ή ακόμα χειρότερα, όπως παρουσιάζεται σε σενάρια συνομωσίας, υπάρχει κάπου ένας παντοδύναμος άλλος που έχει την πρόθεση να εκμεταλλευτεί, να καταστρέψει.
Η απώλεια είναι μέρος της ζωής, ακολουθείται από μια οδυνηρή αλλά γόνιμη διαδικασία, το πένθος, που οδηγεί σε κάτι καινούργιο. Όταν δεν ολοκληρώνεται μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη. Επίσης όταν το άγχος διαρκεί για πολύ καιρό μπορεί να επιβαρύνει τη συνολική ψυχοσωματική υγεία. Τέλος, εάν τα συμπτώματα γίνου πολύ έντονα θα ήταν καλό το άτομο να απευθυνθεί σε ιατρικό επιστήμονα που εμπιστεύεται ή σε ειδικό ψυχικής υγείας. Χρήσιμες είναι και οι γραμμές στήριξης, όπως το 10306, για τον κορονοϊό.
Θα συζητήσουμε σε επόμενα άρθρα για τον περιορισμό/εγκλεισμό, τις ιδιαίτερα ευάλωτες ομάδες, παιδιά, ηλικιωμένους, επαγγελματίες υγείας και τις κοινωνικές πλευρές της πανδημίας.
