τις «κουλλούρες» (γιορτινά ψωμιά), τα «ξύσματα» (ψωμιά σιταρένια, ζυμωμένα με ξυσμένη μυζήθρα και μυρωδικά) καθώς και τα «αφρένα» ή «εφτάζυμα» (αρωματισμένα ψωμιά, που το προζύμι τους γίνεται με τον αφρό βρασμένων ρεβιθιών και φύλλων δάφνης). Όλα αυτά τα «Χριστόψωμα» τα άλειφαν με κρόκο αυγού και τα πλούμιζαν με το χτένι. Ανήμερα τα Χριστούγεννα στα χωριά της Κω, νέοι και γέροι, γυρίζουν παρέες κι επισκέπτονται όλα τα σπίτια του χωριού, για να πουν τα κάλαντα και να ευχηθούν «τ’ αποχρόνου». Το κέρασμα στις επισκέψεις αυτές, εκτός απ’ τα γλυκίσματα (κουραμπιέδες και μελομακάρονα) είναι το μαύρο κώτικο κρασί και οι μεζέδες. Τη γαλοπούλα ή το «πασκάτικο», δηλ. το γουρουνόπουλο, συνήθιζαν να τα σφάζουν, σύμφωνα με το έθιμο, την παραμονή της μεγάλης γιορτής. Λεγόταν «πασκάτικο», γιατί τα Χριστούγεννα οι αγρότες της Κω ήθελαν να τα ονομάζουν Πάσχα (επειδή έτρωγαν το κρέας μετά από σαράντα μέρες νηστείας) ξεχωρίζοντάς τα απ’ τη Λαμπρή, την ημέρα εορτασμού της Ανάστασης του Χριστού. Γι αυτό και είχε επικρατήσει η γνωστή λαϊκή φράση: «Κάθε Πάσκαν gαι Λαμπρήν»!!! Ζωντανό, βέβαια, παραμένει ως τις μέρες μας το έθιμο των κώτικων καλάντων. Οι νέοι και οι νέες του νησιού ξεχύνονται στους δρόμους και στα
σπίτια απ’ το πρωί της παραμονής Χριστουγέννων, για να τραγουδήσουν με το παραδοσιακό βυζαντινό τους μέλος, εκτός απ’ το γνωστό στο Πανελλήνιο: «Καλήν ημέραν άρχοντες, αν είναι ορισμός σας….» και τα ακόλουθα κάλαντα, κρατώντας στα χέρια το γλυκόηχο τριγωνάκι: Αυτή είναι η ημέρα όπου ήρθε ο Λυτρωτής από Μαριάμ μητέρα εκ Παρθένου γεννηθείς. Άναρχος αρχήν λαμβάνει και σαρκούται ο Θεός, ο αγέννητος γεννάται εις την φάτνη ταπεινός. Άγγελοι το νέο λέγουν εις ποιμένας και βοσκούς, ο αστήρ το θαύμα δείχνει εις τους μάγους και σοφούς (δις). Και του χρόνου!!! ~~~:~~~
Λένε επίσης και το Χριστουγεννιάτικο τραγούδι:
Χριστούγεννα, πρωτούγεννα,
πρώτη γιορτή του χρόνου,
εβγάτε, δείτε, μάθετε πού ο Χριστός γεννάται.
Γεννάται κι ανατρέφεται με μέλι και με γάλα.
Το μέλι τρώνε οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες
και το μελισσοβότανο το λούζονται οι κυράδες.
Ανοίχτε τα πουγκάκια* σας τα σφιχτοκλειδωμένα
και δώστε μας τον κόπο μας απ’ το χρυσό πουγκί σας.
Αν είστε απ’ τους πλούσιους, φλουριά μη λυπηθείτε,
κι αν είστε απ’ τους πάμφτωχους, ένα ζευγάρι κότες!
Και σας καληνυχτίζουμε, πέσετε κοιμηθείτε,
ολίγο ύπνο πάρετε και πάλι σηκωθείτε,
στην εκκλησιά να τρέξετε μ’ όλη την προθυμία
και του Χριστού ν’ ακούσετε τη Θεία Λειτουργία.
Σ’ αυτό το σπίτι πούρθαμε πέτρα να μη ραγίσει
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει.
Κ’ εις έτη πολλά!!!
* πουγκάκι= το μικρό σακουλάκι για τα χρήματα, το βαλάντιο.
