Στην Κω υπήρχαν πολλά ιερά της, με πιο γνωστά τα Αφροδίσια έξω από το αρχαίο τείχος της Συνοικίας του Λιμανιού, όμως υπήρχε και ένας χώρος στο Ασκληπιείο των Κώων αφιερωμένος στην θεά του έρωτα, λιγότερο γνωστός. Τι ακριβώς ήταν;
Ποιά ήταν η Αφροδίτη;
Ο Ησίοδος λέει για την Αφροδίτη ότι το όνομα της προέρχεται από τον «θαλασσινό αφρό» από τον οποίο αναδύθηκε. Η Αφροδίτη είναι η αρχαία ελληνική Ολύμπια θεά της σεξουαλικότητας, αγάπης και ομορφιάς, που οι Ρωμαίοι ταύτισαν με την Venus. Ήταν γνωστή κυρίως ως θεά του έρωτα, της γονιμότητας και περιστασιακά προήδρευε του γάμου. Επίσης ήταν τόσο ισχυρή που έκανε ακόμη και τον αποκρουστικό θεό του Κάτω Κόσμου Άδη να ερωτευτεί την Περσεφόνη, την κόρη της Δήμητρας, θεάς των καλλιεργειών.
Έχει αναφερθεί ότι ήταν φοινικικής καταγωγής ή τουλάχιστον επηρεάστηκε από τη λατρεία της Αστάρτης ή από την Εγγύς Ανατολή ως «Ishtar» στους ανατολικοσημιτικούς λαούς και ως «Inanna» στους Σουμέριους. Ωστόσο η προέλευση όπως και ο κόσμος της παραμένει σκοτεινός με πάρα πολλά αναπάντητα ερωτηματικά.
Η Αφροδίτη παίζει σημαντικό και ενεργό ρόλο σε ολόκληρη την Ιλιάδα του Ομήρου, στους Αχαιούς, συνδέθηκε στενά με την Κύπρο και πιθανότατα η λατρεία της θεάς ήρθε στην Ελλάδα γύρω στο 1200 - 800 π.Χ. Κατά την ελληνιστική περίοδο, οι Έλληνες ταύτισαν την Αφροδίτη με τις αρχαίες αιγυπτιακές θεές Hathor και Isis.
Η Αφροδίτη κατέληξε έτσι να είναι η προστάτιδα θεά βασιλισσών και η βασίλισσα Αρσινόη Β΄ η Φιλάδελφος [316-268 π.Χ.] αναγνωρίστηκε ως η θνητή ενσάρκωσή της. Λατρευόταν στην Αλεξάνδρεια όπου υπήρχαν πολλοί ναοί της και στην Κω λόγω της στενής και ιδιαίτερης σχέσης που είχε η Κως με τον αδελφό και σύζυγο της, τον δικό μας, Κώο Πτολεμαίο Β΄ τον Φιλάδελφο που φέρεται ως ευεργέτης του Ασκληπιείου. Η Αρσινόη Β' φέρεται ότι εισήγαγε τη λατρεία του Άδωνι στην Αλεξάνδρεια.
Η τεσσαρακοντήρης, μια γιγάντια γαλέρα που σχεδιάστηκε από τον Αρχιμήδη για τον Πτολεμαίο Δ' Φιλοπάτορα, είχε πάνω της έναν κυκλικό ναό της Αφροδίτης με ένα μαρμάρινο άγαλμα της.
Τη ρωμαϊκή περίοδο, οι λατρείες της Αφροδίτης σε πολλές ελληνικές πόλεις άρχισαν να τονίζουν τη σχέση της με την Τροία, τον Αινεία και την απεικόνιζαν πιο μητρική, πιο κοντά στο ρωμαϊκό στράτευμα και πιο Αρεία.
Η ομορφιά και η σεξουαλικότητά της δεν είχε όρια, έτυχε τόσο μεγάλης εκτίμησης που θα μπορούσε να πυροδοτήσει έναν πόλεμο μεταξύ των Θεών και μάλιστα πιστεύεται ότι προκάλεσε τον Τρωικό Πόλεμο.
Όπως και άλλοι θεοί, η Αφροδίτη θα τιμωρούσε οποιονδήποτε, θνητό ή θεό, για μικροπράξεις εναντίον της. Ο γιος του Θησέα, ο Ιππόλυτος, έγινε θιασώτης της παρθένας θεάς, Άρτεμης, και έτσι απέφευγε τις απολαύσεις της σάρκας. Αυτό εξόργισε την Αφροδίτη, η οποία θεώρησε ότι ο Ιππόλυτος δεν τη λάτρευε επαρκώς.
Την θεωρούσαν την πιο όμορφη από όλες τις θεές, κάτι που φυσικά ενέπνεε ζήλια και φθόνο με τις άλλες θεές. Εχθροί της ήταν η Ήρα η γυναίκα του Δία, η Αθηνά, ο Ήλιος, και η Άρτεμις η θεά της «ερήμου» και της παρθενίας.
Προτάθηκε σε Ομηρικό Ύμνο ότι υπήρχαν μόνο 3 θεότητες που μπορούσαν να αντισταθούν στα πάθη τα οποία προκαλούσε η ωραία Αφροδίτη και ήταν η Αθηνά, η Άρτεμη και η Εστία. Όλες τους εκτός από θεές ήταν παρθένες από επιλογή.
Τα έβαζε όμως και με τις θνητές, όπως την Ψυχή της οποίας η ομορφιά ήταν τόσο μεγάλη που την συναγωνιζόταν. Η Αφροδίτη τη ζήλεψε τόσο πολύ που έστειλε τον γιο της Έρωτα να την κάνει να ερωτευτεί τον πιο άσχημο άντρα στον κόσμο.
Απεικονιζόταν ως μια όμορφη γυναίκα που συχνά συνοδευόταν από τον φτερωτό θεό Έρωτα . Στο Ασκληπιείο υπήρχαν αγάλματα, πίνακες της του Απελλή και κατοικία της όπως θα δούμε παρακάτω.
Τα σύμβολα της Αφροδίτης περιλάμβαναν το δελφίνι, τη μυρτιά, το τριαντάφυλλο, το περιστέρι, το σπουργίτι, τον κύκνο, το μαργαριτάρι ήταν τα ιερά της ζώα μαζί με το μήλο, κέλυφος χτένι του Ιακώβου που συχνά έβρισκαν στις παραλίες της Κω και τον καθρέφτη.
Ήταν παντρεμένη με τον Ήφαιστο τον θεό της φωτιάς και της μεταλλουργίας, αλλά πιάστηκε να ερωτοτροπεί με τον Άρη τον θεό του πολέμου. Άλλοι εραστές της θεοί ήταν ο Διόνυσος ο θεός του κρασιού και ο Ερμής ο θεός των ταξιδιών και του εμπορίου, από τους οποίους έφερε στο φως τον Πρίαπο και Ερμαφρόδιτο, αντίστοιχα, όλα παιδιά της γονιμότητας.
Αρκετές φορές η ομορφιά της έφερνε μπελάδες. Έχοντας επίγνωση των εντολών της Αθηνάς, ο Διομήδης έτρεξε πίσω της και της πλήγωσε το χέρι. Αδιαφορώντας για τη συμβουλή της Αθηνάς, ο Διομήδης επιτίθεται τρεις φορές και στον Απόλλωνα-τον Παιήωνα, Κυπάρισσο όπως τον τιμούσαν στην Κω- ο οποίος στο τέλος τον προειδοποιεί να μην τα βάζει ποτέ με τους αθάνατους.
Όμως και οι αθάνατοι έχουν κάποιο τέλος στον πεπερασμένο και θνητό κόσμο μας.
Τα απομεινάρια αρχαίων θρησκειών και οι πολλές μεταλλάξεις της αγάπης, του έρωτα «τελείωσαν» την Αφροδίτη και με τον ερχομό των χριστιανών νέα κοινωνικά πρότυπα καθιερώθηκαν, έτσι έφυγε από τις καρδιές και τις σκέψεις των αρχαίων Κώων.
Οι πρώτοι χριστιανοί αναγκάστηκαν να αναθεωρήσουν την πρώην ειδωλολατρική ατζέντα για να τους ταιριάζει. Στον πρώιμο μεσαίωνα, οι χριστιανοί προσάρμοσαν πρότυπα της Αφροδίτης στην Εύα και στις πόρνες, αλλά και ακόμη και σε γυναίκες αγίες, όπως στην Παναγία. Λένε ότι χριστιανοί της Ανατολής την επαναερμήνευσαν και την «ανέδυσαν» ξανά ως μεταφορά για το βάπτισμα.
Αφροδίτη Κτήσυλλα
Στην Κω είχε το επίθετο Κτήσυλλα, από τον ομώνυμο ναό της Αφροδίτης που δεν ξέρουμε που βρισκόταν στο νησί και την ιστορία της φημισμένης Κτήσυλλας. Στην ντόπια μυθολογία με το όνομα Κτήσυλλα φέρεται η κόρη των Κώων Αλκιδάμα και της Ιουλίδας.
Στο νησί υπήρχε ιερό της Κτήσυλλας, η οποία λατρευόταν με θυσίες και λεγόταν επίσης «Εκαέργη», αναδυομένη δηλαδή με το όνομα που συνδέεται με τον τρόπο γέννησής της και το στοιχείο του νερού. Μπορεί να βρισκόταν κοντά στη θάλασσα.
Όμως το πιο κοινό λατρευτικό επίθετο της Αφροδίτης ήταν η Ουρανία, αλλά αυτό ποτέ δεν εμφανίζεται σε λογοτεχνικά κείμενα, κάνοντας μας να υποθέσουμε ότι είχε μια καθαρά λατρευτική σημασία. Λεγόταν επίσης Πάνδημος από τον «πάνδημο» έρωτα, το χυδαίο, σε αντίθεση με τον ουράνιο πνευματικό έρωτα.
Ένα άλλο κοινό όνομα για την Αφροδίτη είναι Ποντία δηλαδή της θάλασσας [πόντου], άλλωστε υπήρχε το γνωστό ιερό της στην Κω. Επίσης Εύπλοια δηλαδή που παρέχει ασφαλή πλεύση, ή Κνιδία από τη θέση του ναού της στην γειτονική μας Κνίδο, όλες ήταν προστάτιδες του έρωτα.
Συχνά οι Κώοι την αποκαλούν επίσης Ιουλία ή ακόμη Νικηφόρο, δηλαδή της νίκης.
Γιος της θεωρείται επίσης ο Ερμαφρόδιτος ο λατρευτός του οποίου ο μύθος γεννήθηκε απέναντι από τις ακτές της Κω, στην Αλικαρνασσό. Με τον Ποσειδώνα έφερε στη ζωή τον Έρυκα, που έδωσε το όνομά του σε γνωστό βουνό της Σικελίας και στην πρωτεύουσα Ρόδο.
Η Αφροδίτη ήταν προστάτιδα θεά όλων των πόρνων και η κατοικία της στο Ασκληπιείο βρισκόταν κοντά στον Ξενώνα, το Hospitium που αναφέρει ο R. Herzog όπως βέβαια και ο φύλακας αρχαιοτήτων, συνεργάτης του με σημαντική συμβολή στην εύρεση του, ο Ιάκωβος Ζαρράφτης.
Η πόλη της Κορίνθου ήταν διάσημη σε όλο τον αρχαίο κόσμο για τις πιο επιδέξιες, αλλά και τις πιο ακριβές πόρνες στον ελληνικό κόσμο. Η Κόρινθος είχε επίσης έναν μεγάλο ναό της Αφροδίτης που βρισκόταν στην Ακροκόρινθο και ήταν ένα από τα κύρια κέντρα της λατρείας της. Τα αρχεία με πολυάριθμες αφιερώσεις της από εταίρες έχουν διασωθεί σε επιγραφές. Αναφορές στην Αφροδίτη σε σχέση με την πορνεία βρίσκονται στην Κόρινθο καθώς και στα Κύθηρα, την Κύπρο, και την Magna Grecia. H πρώιμη μορφή της Αφροδίτης Inanna-Ishtar από την Μεσοποταμία συνδέθηκε επίσης με την πορνεία.
Σημαντικές επιγραφές από τα ιερά της έχουν βρεθεί και στην επιγραφομάνα Κω.
Οι μελετητές του 19ου-20ου αιώνα πίστευαν ότι η λατρεία της Αφροδίτης περιλάμβανε την θρησκευτική πορνεία, εξαιτίας ορισμένων αρχαίων κειμένων όπως του ποιητή Πίνδαρου, ο οποίος αναφέρει τις ιερόδουλες στην Κόρινθο σε σχέση με την Αφροδίτη. Οι σύγχρονοι ερευνητές έχουν απορρίψει αυτή την μορφή της πορνείας στην χώρα μας λόγω μη τεκμηριωμένης βάσης.
Ιερό ή κατοικία της Αφροδίτης;
Βορειοδυτικά από τις Μεγάλες Θέρμες και αριστερά της εισόδου των Προπυλαίων κατά μήκος του εξωτερικού τοίχου της Στοάς του 3ου αιώνα π.Χ. στο κατώτερο άνδηρο έχει αναφερθεί η ύπαρξη 5 υπογείων δωματίων χωρίς παράθυρα ή πόρτες.
Αυτά ο μεθυστικός Ζαρράφτης αποκάλεσε «Αφροδίσια διαμερίσματα» επειδή βρέθηκαν αναθηματικά αγαλματίδια, οι δε τοίχοι τους φέρουν ζωγραφιές από πτηνά.
Σε αυτό τον χώρο, που δεν αποκλείεται να ήταν ιερός, με τα βαθιά διαμερίσματα ο αρχαιοδίφης εκτιμά ότι είχαν σχέση με την Αφροδίτη και πιθανώς να βρισκόταν, η ημίγυμνη Αφροδίτη του Πραξιτέλη [Ηρώνδα, μίμοι], με μία προϋπόθεση ότι υπήρχε προηγούμενος ναός ελληνιστικής περιόδου. Ο συγκεκριμένος δηλαδή αυτό που βλέπουμε σήμερα χρονολογείται τον 2ο αιώνα μ.Χ.
Τα σχετιζόμενα με την λατρεία της Αφροδίτης δεν ήταν ναός αλλά κατοικία με δωμάτια, ένα είδος αρχαίου πορνείου που είχε σχέση με την θεά του έρωτα, χωρίς να γνωρίζουμε περισσότερα. Τα ερείπιά της είναι φτιαγμένα από ντόπιες τετράγωνες πλάκες τραβερτίνη και γκρι ασβεστόλιθο και εξωτερική τοιχοποιία με ακατέργαστες ή ημιεπεξεργασμένες πέτρες, συνδεμένες με κονίαμα.
Βωμός Αφροδίτης και Νίκης υπήρχε στον Αμυγδαλώνα της πόλης, Αφροδίσια όπως είπαμε υπήρχαν στην Συνοικία του Λιμανιού, στην Αλάσαρνα, στον Ισθμό της Κεφάλου, πιθανώς στην Αντιμάχεια και στα γύρω νησιά της Καλύμνου, Νισύρου κ.ά.
Θρησκευτικό πορνείο;
Η ιερή πορνεία γινόταν για θρησκευτικό σκοπό λένε διάφορες πηγές.
Θεωρείται από κάποιους ερευνητές ως ένας από τους κύριους παράγοντες που βοήθησαν στη διαμόρφωση της συνάθροισης μεγάλων κοινοτήτων και την μετουσίωσή τους σε πόλεις-κράτη.
Οι αρχαίες ιέρειες συμμετείχαν στον τελετουργικό έρωτα, λάμβαναν προσφορές για τους ναούς τους, όμως δεν ήταν πόρνες αλλά θρησκευτικοί λειτουργοί που λάτρευαν τη θεότητά τους, στην προκειμένη περίπτωση την Αφροδίτη.
Στην Κω φαίνεται ότι δεν άνθησε αυτό το φαινόμενο όσο στην απέναντι Ανατολή. Είναι ελάχιστες οι γνωστές περιπτώσεις στα όρια του αρχαίου ελληνικού κόσμου.
Τα Αφροδίσια διαμερίσματα καταστράφηκαν από σεισμούς: το 199/198 π.Χ. ο παλαιότερος ελληνιστικός χώρος και το 139 μ.Χ. μια δεύτερη έκδοση του, ενώ οριστικά εγκαταλείφθηκαν εκεί κάπου μετά το σημαδιακό για το Ασκληπιείο 334 μ.Χ.
Ο Γερμανός αρχαιολόγος μεταξύ άλλων αναφέρει
Ο R. Herzog στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1932, περιγράφει τα εξής:
«...γνωρίζουμε ότι τέτοιοι ξενώνες χτίζονταν συχνά κοντά στις πύλες της πόλης και ότι ήταν απαραίτητοι για ιερά. Η τοποθεσία του κτιρίου στην κύρια είσοδο του ναού, με χρωματική διακόσμηση στα σχετικά μικρά δωμάτια, στα οποία δεν υπήρχε σχεδόν περισσότερος χώρος από ό,τι για ένα κρεβάτι, τότε η στερεότυπα επαναλαμβανόμενη διάταξη των δωματίων υποδηλώνει κάτι τέτοιο, δηλαδή έναν ξενώνα για ανθρώπους· αυτό ήδη αποδεικνύει την εξαιρετική ποιότητα των πινάκων....Από τα είδη οικιακής χρήσης, δύο μαρμάρινα γυμνά αγαλματίδια Αφροδίτης βρέθηκαν σε θραύσματα στα δωμάτια και τα υπολείμματα των ποδιών μιας χάλκινης συσκευής. Ο ερωτικός χαρακτήρας των αγαλματιδίων υποδηλώνει ότι αυτά τα «Cellae» χρησιμοποιούνταν για πορνεία· το γεγονός ότι ήταν κρυμμένα κελάρια [μεταξύ του τοίχου του ιερού και της οδού], τα οποία δεν επικοινωνούσαν μεταξύ τους...Τέτοια κελιά που δεν επικοινωνούν μπορούν να βρεθούν σε πολλά σοκάκια στην Πομπηία, τα οποία ήταν εγκατεστημένα στο υπόγειο ορισμένων σπιτιών με τα οποία δεν συνδέονταν. Κάθε κελί ήταν προσβάσιμο από το δρομάκι. (Στο Curculio του Πλαύτου, που βρίσκεται στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου, ένα leno διευθύνει μια τέτοια εγκατάσταση.) Ο Ξενώνας καταστράφηκε από πυρκαγιά. Μεγάλες μάζες μαρμάρινων πλακών προέρχονται πιθανώς από την επικάλυψη του επάνω ορόφου...».
Πηγές:
1.Kos-Rudolf Herzog,1932
2. Ιστορία των σεισμών της Κω,2018-2023
3.Το Ασκληπιείο της Κω-Ιακ.Ζαρράφτης,1912
4.Αρχεία L.Morricone-L.Laurenzi,saia
5.Ένα φωτογραφικό ταξίδι στο Ασκληπιείο Κω [1901-2014]
https://geogeodifhs.blogspot.com/2019/12/1901-2014.html
6. Παλιές Φωτογραφίες της Κω/ΦΒ
7. Το Ασκληπιείο της Κω-Β.Χατζηβασιλείου
8. Ασκληπιείο της Κω-Δ.Μποζνάκης
9. Παιδί της Ρέας, τριλογία
10.Encyclopaedia Britannica
Λεζάντες:
Φωτό Γεωδίφης: Σε δορυφορική εικόνα τα Αφροδίσια διαμερίσματα στο Ασκληπιείο Κω.
Φωτό Γεωδίφης 1: «Αφροδίτη της Κνίδου», σε αντίγραφο, το διάσημο μαρμάρινο έργο του Πραξιτέλους, του 350-330 π. Χ. Το ωραιότερο και πιο γνωστό άγαλμα της θεάς, βρισκόταν στον κυκλικό ναό της Αφροδίτης στην ελληνιστική Κνίδο. Το αντίγραφο της συναντάται στα Μουσεία του Βατικανού.
Φωτό Γεωδίφης 2: Κάτω άνδηρο. Γενική άποψη ΒΑ, από τον R. Herzog [1902-1904]. Η επιφάνεια του ενεργού ρήγματος του Ασκληπιείου, αρχές προηγούμενου αιώνα. Πάνω της βρίσκονται όλα τα θαυμαστά έργα που έφτιαξαν οι αρχαίοι Κώοι. Δεξιά βρίσκονταν αφροδιασιακός οίκος του Ασκληπιείου.
Φωτό Γερωδίφης 3: Κάτοψη των Ιερών της Αφροδίτης, Πανδήμου και Ποντίας του 3ου/2ου αιώνα π.Χ., της Συνοικίας του Λιμανιού της Κω. Από L. Mor
πηγη: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΣΤΑΘΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ
